Verdwenen proefpersonen, bloed aftappen zonder toestemming, verzonnen data inleveren bij beursaanvragen. Volgens het rapport van de Commissie Wetenschappelijke Integriteit is een inmiddels uit Leiden vertrokken universitair docent psychologie behoorlijk uit de bocht gevlogen.
In dat rapport wordt haar naam niet genoemd, maar een aantal van haar publicaties wel, en zodoende hoef je geen grondige onderzoeksjournalistiek te bedrijven om te achterhalen om wie het gaat. NRC Handelsblad en EenVandaag deden dat, en noemden die naam ook. Mare niet.
De eerste reden daarvoor is bezorgdheid. Eerder dit jaar werd NRC door de rechter gedwongen om de Amsterdamse ex-hoogleraar ‘B.’ te anonimiseren in een artikel over diens seksueel overschrijdende gedrag. B. was weliswaar een publiek figuur (hoogleraar, raadsheer aan het gerechtshof), maar toch was dat ‘onvoldoende grond om hem aan de schandpaal te nagelen’. Zulks achtte de rechtbank zeker denkbaar, ‘gezien de grote vlucht die de sociale media hebben genomen.’ NRC ging in hoger beroep, en daarin is nog geen uitspraak gedaan.
Er zijn dus rechters die vinden dat, zelfs bij publieke figuren, het veranderende medialandschap reden is voor extra journalistieke terughoudendheid. Dit is een belangrijke discussie, die wij als redactie met grote belangstelling volgen. Wij voelen echter niet zo de behoefte om die ook in een rechtszaal te gaan voeren.
Reden nummer twee is dat de psycholoog niet alleen beschuldigd wordt van schendingen van wetenschappelijke integriteit, zoals haar Amerikaanse collega Brian Wansink en de Tilburgse hoogleraar Diederik Stapel, die we indertijd wel bij naam noemden. Het aanvragen van subsidie op basis van valse informatie is fraude. Het afnemen van bloed terwijl je nog wacht op toestemming van een medische commissie, dat klinkt misschien als relatief onschuldig haastwerk. Volgens de ‘Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen’ is het echter een overtreding waar je zes maanden gevangenis voor kan krijgen.
Deze mevrouw is dus niet alleen beschuldigd van sjoemelwerk, maar ook een verdachte. Het is in de Nederlandse journalistiek nog steeds gebruikelijk om de identiteit van verdachten (en veroordeelden) te beschermen. De reden daarvoor is dat de samenleving straffen uit laat delen door de rechter, en dat het publiek bekend maken van iemand associatie met een strafbaar feit een niet-gecontroleerde extra straf oplevert – die ‘schandpaal’ waar de rechter hierboven het over had. Zelfs bij daders van geweldsmisdrijven tilt de rechter hier zo zwaar aan dat hun naam in de media tot strafvermindering kan leiden.
Over het algemeen gaat die regel niet meer op bij bekende Nederlanders. ‘Oud-televisiepresentator Frank M. gearresteerd’, dat werkt domweg niet bij iedereen die hem wel eens op de buis heeft gezien. Wanneer ben je een bekende Nederlander? Of in elk geval een ‘publiek figuur’, zoals professor B.? Als je een paar keer in de media komt met je onderzoek? Dan is zo’n beetje de halve universiteit publieksbezit. Een vragenrondje onder wat bevriende psychologiestudenten suggereert dat zelfs op haar eigen instituut lang niet iedereen van haar gehoord had.
Reden nummer drie is pure journalistieke hebzucht. Wij willen graag ook haar kant van het verhaal horen, desnoods pas later als het stof is neergedaald. De kans dat iemand met je praat, wordt groter als je laat zien dat je een beetje je best doet om journalistieke zorgvuldigheid te betrachten.
Update 13 december: Inmiddels is de psycholoog zelf met een verklaring naar buiten gekomen. Vanaf nu noemen we haar naam dus wel.
Update 17 december: NRC heeft het hoger beroep gewonnen en mag de naam van de hoogleraar wel noemen.