Als hoogleraar natuurkunde zat ik donderdag in een promotiecommissie en het trof me dat we onze promovendi van alles plechtig laten beloven omtrent hun verantwoordelijkheden ‘jegens de wetenschap en de samenleving’. Maar hoe geven we daar invulling aan? Een hoogleraar is zelf immers ook een keer gepromoveerd, in mijn geval was dat 25 jaar geleden.
Als privépersoon leerde ik de afgelopen vijftien jaar meer dan me lief is over klimaatverandering. Zo nu en dan kwam daar een lezing bij over klimaatmodellen die ik niet zou hebben gezien zonder mijn academische carrière.
Afgelopen zaterdag speelde ik trompet bij een actie van Extinction Rebellion in Naturalis. We speelden daar een treurmars, Purcell’s ‘Music for the funeral of queen Mary’, in een ceremonie waarin de biodiversiteit ten grave werd gedragen. Ik kan u melden dat de akoestiek van de prachtige ruimte die Naturalis is, zich daar prima voor leent.
De aanleiding voor de actie is dat in de tentoonstellingsruimten van Naturalis helaas nergens enige betekenisvolle informatie te vinden is voor het publiek over de trieste realiteit van de huidige biodiversiteitscrisis, en onze invloed daarop. Dit terwijl Naturalis claimt om, getuige het Strategisch Plan, te willen behoren ‘tot de internationale top van natuurhistorische musea’ en dat het ‘op gebied van educatieve en publieksactiviteiten nationaal een leidende rol speelt’. Extinction Rebellion Leiden voert daarom een campagne om van Naturalis te vragen om zijn plicht jegens de samenleving en onze natuurlijke wereld te vervullen.
Aan deze theatrale en muzikale actie gingen eerdere acties vooraf. In mei van dit jaar kregen bezoekers voor de deur van het museum door XR-activisten een alternatieve speurtocht aangeboden. Menig medewerker van Naturalis vond dit een waardevolle toevoeging. Ook voerden bezorgde burgers meerdere gesprekken met de directie van Naturalis. Tot nog toe steeds zonder enig effect op de tentoonstellingen.
Mij is het een raadsel waarom een directeur die al zo vaak een nieuwe dino heeft mogen verwelkomen in zijn museum, en meer dan 400.000 bezoekers per jaar bovendien, hier niet op reageert. De enorme reputatie van Naturalis zou genoeg zelfvertrouwen moeten geven om bestand te zijn tegen mogelijk negatieve reacties uit de samenleving: “Kan je al niet eens meer naar een pretpark zoals Naturalis zonder geconfronteerd te worden met de werkelijkheid?”
Ik ben inmiddels zo nieuwsgierig naar het waarom van het uitblijven van aanpassingen aan de tentoonstelling, dat ik niet meer stil kan zitten. Daarom ondertekende ik de brief die XR een paar dagen voor de nieuwe actie aan de directie stuurde.
‘We roepen de directie van Naturalis op om het publiek grondig te vertellen over de biodiversiteitscrisis. Leg bezoekers uit dat deze biodiversiteitscrisis slechts een symptoom is van het huidige wereldwijde economische systeem dat vooral door winst is gedreven. Dit systeem leidt tot de klimaatcrisis, kolonialisme en onderdrukking van mensen. Zet u volledig in voor uw rol en verantwoordelijkheid in het omgaan met deze systeemcrisis, ook door uw eigen historische rol in het kolonialisme onder ogen te zien.’
Naturalis heeft de woorden ‘centrum voor biodiversiteit’ op de gevel staan en schrijft op haar website: ‘Naturalis is het nationaal onderzoeksinstituut op het gebied van biodiversiteit. Onze wetenschappers zetten zich dagelijks in voor het beschrijven, begrijpen en behouden van biodiversiteit’.
En dat doen ze met verve. Maar diezelfde wetenschappers willen en moeten aan het publiek uitleggen wat het voor de biodiversiteit had uitgemaakt als de temperatuurverandering bij 1,5 graad Celsius had kunnen blijven steken. En ook wat ons te wachten staat nu het 2.5 of 4 graden lijkt te gaan worden.
Zo zijn er nog veel meer invloeden op ecosystemen die door de mens worden veroorzaakt en waar wetenschappers van Naturalis expliciet aan werken, zoals plasticvervuiling, verstedelijking, invasieve exoten, de verzuring en desoxidatie van oceanen die de aandacht verdienen. Ik begrijp dat Naturalis het publiek niet over al deze dingen tegelijk kan informeren. Maar dat er op dit moment geen noemenswaardige informatie te vinden is in de tentoonstelling, roept de vraag op waarom deze informatie ontbreekt. Welk belang is hiermee gediend?
Het is een verantwoordelijkheid van de directie van Naturalis naar de samenleving dat ze haar (gepromoveerde) medewerkers veel meer ruimte biedt om invulling te geven aan de beloften die ze bij hun promotie hebben gedaan aan de wetenschap en aan de samenleving.
Tot nog toe ging ik alleen privé als trompettist de snelweg op, omdat het een goed gebruik is om als academicus enige afstand tot de politiek te bewaren. Aan de andere kant spreken we met onze studenten, als onderdeel van onze opleiding, al heel lang over ethiek en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Wetenschap is immers niet waardenvrij en wetenschappers zijn dat al helemaal niet.
De casus ‘Naturalis’ zou prima in zo’n ethisch gesprek passen. Ik twijfel er niet aan hoe studenten hierop zouden reageren: bijzonder negatief over het gemiddelde verantwoordelijkheidsbesef van succesvolle oude witte mannen die hun verantwoordelijkheid moeten nemen omtrent de opinievorming rondom klimaatveranderingen. Dat onderwerp is namelijk een stuk urgenter als je een paar jaar aan het studeren bent dan wanneer je een paar jaar voor je pensioen zit.
Daarom voel ik me geroepen om in actie te komen.
Ik denk dat we elkaar als academici bij de les moeten houden en elkaar moeten herinneren aan onze verantwoordelijkheid jegens de samenleving. Daarom ondertekende ik de brief als hoogleraar.
Tjerk Oosterkamp is hoogleraar experimentele natuurkunde
Op zaterdag 19 oktober heeft Extinction Rebellion (XR) actie gevoerd in ons museum. In een soort dodenmars droegen de betogers, die gehuld waren in zwarte gewaden en witte dodenmaskers, een doodskist met zich mee met daarop de tekst ‘biodiversiteit’. De actie werd live gestreamd op het Instagramaccount van XR.
We hebben in overleg met XR de actie ruimte gegeven, zolang er geen hinder of dreiging zou zijn voor de bezoekers. De politie is gebeld door bezorgde bezoekers en heeft na sluitingstijd de betogers verzocht Naturalis te verlaten, zodat het museum kon sluiten. Hier is geen gehoor aan gegeven, waarna tot ontruiming is overgegaan.
Donderdag 24 oktober heeft Naturalis een reactie gegeven aan XR op de brief die zij ons vorige week gestuurd hebben. We hebben in het verleden altijd alle ruimte gegeven aan acties van XR in het museum, maar de macabere actie van afgelopen zaterdag ging wat ons betreft veel te ver. De combinatie van de intimiderende actie - die met name voor kinderen beangstigend was - met het geven van nepinformatie aan onze bezoekers en de dreigende benadering, hebben wij als buitengewoon onprettig ervaren. Dit alles is polariserend en Extinction Rebellion onwaardig. Het negeert ook hoe dicht hun doelen bij die van Naturalis liggen. Beide maken we ons grote zorgen over de biodiversiteitscrisis en beide willen we ons inzetten om de biodiversiteit te beschermen.
Naturalis heeft de afgelopen jaren regelmatig met XR gesproken en de achtergronden van ons werk als onderzoeksinstituut en als museum gedeeld. We kunnen ons veel doelwitten bedenken voor de acties van XR, maar een instituut dat zich dagelijks inzet om de biodiversiteitscrisis te bestrijden en grote groepen bezoekers de schoonheid van de natuur en het belang daarvan laat zien en ervaren, is daar zeker niet een van. In de komende jaren zullen we, altijd op een positieve manier, werken om nog meer inzicht te geven in de biodiversiteitscrisis en onze bezoekers daarbij ook handvatten geven om zelf het verschil te maken. Maar dat doen we op onze manier, vanuit onze museale expertise. Naturalis spreekt de hoop uit dat XR zich beraadt hoe zij op andere manier een betekenisvolle rol kan spelen in de klimaat- en biodiversiteitsdiscussie. Tot die tijd hebben wij geen behoefte meer aan overleg of contact en is XR niet meer welkom in ons museum.
Wij begrijpen de zorgen van de activisten over biodiversiteit. De biodiversiteit staat onder hoge druk, onder meer door klimaatverandering. Naturalis werkt dag in dag uit, met ons onderzoek, collectiewerk en outreach, om die biodiversiteit te beschermen. De natuur zit te springen om meer aandacht en meer actie. Dat we de gedachte achter de actie begrijpen, wil niet zeggen dat we gelukkig zijn met de vorm. Ook in de publieke opinie kan de actie op weinig begrip rekenen.
Naturalis is een plek waar we kennis uitwisselen en in gesprek gaan met iedereen die vragen en meningen heeft over biodiversiteit. Waar we mensen verliefd willen maken op de natuur. Want waar je van houdt, wil je beschermen. We werken samen met wetenschappers, overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties aan het stoppen van verder biodiversiteitsverlies. Die samenwerkingen zijn nu belangrijker dan ooit.