Alle medewerkers van de faculteit Geesteswetenschappen krijgen deze weken een chocoladeletter als onderdeel van hun eindejaarsgeschenk. Op deze chocoladeletter zijn twee objecten geplakt om het geschenk te duiden: het logo van de universiteit en daarnaast een Zwarte Pietenhoofd (beiden eetbaar). Dit was vorig jaar ook het geval, maar de plaatselijke banketbakkerij die deze letters maakt heeft dit jaar een Zwarte Piet geproduceerd die nog veel sterker verwijst naar stereotype raskenmerken, zoals dikke lippen, oorringen, en kroeshaar.
De universiteit kiest er daarmee voor zich te vereenzelvigen met een traditie die niet alleen controversieel, maar ook zo'n beetje aan zijn eind gekomen is: de traditie waarin Sinterklaas wordt afgebeeld met een karikaturale zwarte knecht. Deze zwarte knecht is historisch gesproken een relatief nieuw verschijnsel: terwijl het Sinterklaasfeest ouder is en knechten in verschillende gedaantes kent, werd een zwarte knecht pas in 1850 voor het eerst afgebeeld in een Nederlands kinderboek. Niet toevallig was dat in de jaren dat Nederland debatteerde over de manier waarop slavernij in de koloniën moest worden afgeschaft. Het is niet ondenkbaar dat de zwarte, gehoorzame knecht de angst voor slavenopstanden na de afschaffing van slavernij moest bezweren.
Hoe het ook zij, de laatste jaren is het protest tegen deze raciale karikatuur steeds breder gaan klinken. Recent stelde de Amsterdamse wethouder Andrée van Es bijvoorbeeld eveneens dat de Zwarte Piet uit de tijd is. Bij de opening van een HEMA-filiaal in Londen kregen de Pieten alleen een zwarte stip op het gezicht. Veelzeggend is ook dat deze week, bij een UNESCO-bijeenkomst in Parijs waar het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed het sinterklaasfeest presenteerde, Zwarte Piet niet aanwezig was. Radio 1 meldt dat het Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap heeft aangeraden de karikatuur niet te presenteren aan een internationaal publiek wegens 'de kritiek op de karikatuur en het debat over de racistische aspecten'.
Verdedigers wijzen er steevast op dat Piet zwart is van de schoorsteen, maar kunnen niet uitleggen waarom hij van de schoorsteen brede lippen en kroeshaar krijgt. Het krampachtig vasthouden aan de raciale kenmerken van Zwarte Piet – met als argument dat anders de traditie van dit Nederlandse volksfeest onherroepelijk wordt aangetast– kan niet anders dan gezien worden als een bevestiging van de racistische lading van de Zwarte Piet-traditie. Pieten zullen in de toekomst ongetwijfeld blijven bestaan, wellicht met niet meer dan een paar zwarte roetvegen in hun gezicht maar met dezelfde pepernoten en vrolijke kleren.
Het is niet te verdedigen als er volgend jaar weer zo'n chocoladeletter met een karikaturale Piet erop wordt uitgedeeld. Het voorbijgaan aan de terechte kritiek op de raciale karikatuur schaadt ons imago in binnen- en buitenland. Wij hopen overigens dat de traditie van het uitdelen van chocoladeletters niet overboord gegooid wordt: dit is een mooi moment om over te stappen op de slaafvrij geproduceerde chocoladeletters van Tony Chocolonely.
Maartje Janse en Karwan Fatah-Black, instituut voor Geschiedenis