Voor sommige delen van de academische gemeenschap is het een existentiële kwestie aan het worden: veel banen, studies en vakgebieden zullen de komende bezuinigingen niet overleven en verdwijnen.
Dát de bezuinigingen er komen lijkt vrijwel zeker. Waaróm is een stuk minder duidelijk.
Het wetenschappelijk onderwijs was na jaren zware onderfinanciering, wat resulteerde in grootschalig structureel onbetaald overwerk en uitval, eindelijk weer een goede richting ingeslagen door de investeringen onder de vorige minister Dijkgraaf. Nu worden deze niet alleen tegen alle afspraken in teruggedraaid. De Wet op internationalisering in balans (Wib) die Engelstalige opleidingen (met uitzondering van bèta en technologie-opleidingen) verbiedt, zal het wetenschappelijk onderwijs (met name en met opzet sociale – en geesteswetenschappen) slopen. Deze sloop treft overigens net zo goed Nederlandstalige- als Engelstalige opleidingen. Ik zeg het maar even, want bij OCW mist men dit punt nogal eens.
De huidige crisis in de academische wereld is dan ook opgelegd, vastgelegd in het hoofdlijnenakkoord en uit te voeren door scherprechter van dienst, Eppo Bruins, die meermaals aangaf de bezuinigingen gewoon uit te zullen voeren. Een opdracht is immers een opdracht.
Door 1,1 miljard te bezuinigen en met de Wib veel buitenlandse studenten en collega’s de facto vogelvrij te verklaren, plaatst de regering ons doelbewust in een toestand van crisis. Dit is erg genoeg. En de enige kans die we als academische gemeenschap realistisch gezien hebben is solidariteit naar Den Haag toe.
Deze boodschap lijkt niet besteed aan al onze bestuurders. Sommige universiteiten hebben de vlucht naar voren genomen en zijn al begonnen zware bezuinigingen te implementeren (ja, er waren al tekorten maar er wordt nu te veel bezuinigd) voordat het nog maar duidelijk is wat de precieze financiële consequenties ervan zijn voor elke universiteit.
Tekenend voor de huidige situatie is dat op te veel Nederlandse universiteiten medewerkers geen idee hebben wat er achter de schermen bij hun bestuurders precies gaande is. Decanen bepalen wat er gebeurt in overleg met hun college van bestuur. De werkvloer staat erbij en kijkt ernaar... en vraagt zich af hoe lang hun banen nog bestaan. Het gebrek aan democratische structuren aan de universiteit wordt steeds zichtbaarder en dat brengt grote schade toe aan het vertrouwen van de academische gemeenschap in haar bestuurders.
Democratie aan de universiteit kan niet zonder transparantie. Dat de wijze waarop er nu op te veel universiteiten door bestuurders zonder enige transparantie wordt geopereerd doet vermoeden dat er meer aan de hand is dan bestuurlijk paniekvoetbal. De snelheid, om niet te zeggen gretigheid, waarmee sommige universiteiten en faculteiten de bezuinigingen nu lijken aan te pakken doet eerder denken aan het managersadagium never waste a good crisis.
Waarom anders een of twee jaar teren op de reserves opgeven om te midden van grote financiële onzekerheid toch alvast reorganisaties voor te bereiden? Waarom anders in Leiden nu niet de universitaire grond aan de andere kant van de A44 verkopen? Het is een appeltje voor de dorst, maar we komen om van de dorst. Het is onverstandig en zelfs immoreel om met dit kabinet samen te werken. De nu al in uitvoering zijnde bezuinigingen zijn daarom deels een oneigenlijk gebruik van een crisis die in beginsel al oneigenlijk is.
Het bijna volledige gebrek aan transparantie en de te vroeg begonnen bezuinigingsoperaties maken het lastig, misschien zelfs onmogelijk om solidair op te trekken met onze bestuurders. Zijn we niet solidair, zal het nagenoeg onmogelijk zijn om deze coalitie te bewegen de bezuinigingen in te trekken. De inspanningen van onze bestuurslaag moeten juist naar buiten toe gericht zijn om de bezuinigingen te stoppen en juist niet naar binnen toe om de bezuinigingen te implementeren. We zien het tegenovergestelde.
De Noord-Koreaanse deelname aan de oorlog tegen Oekraïne laat zien hoe onmisbaar geesteswetenschappelijke regiokennis nu is (want dit was te voorspellen en werd voorspeld). Maar de universiteit blijft liever praten met Den Haag dan ondubbelzinnig te zeggen tot hier en niet verder. Ja, je kunt je grond maar één keer verkopen. Maar je kunt je eeuwenlang opgebouwde geesteswetenschappelijke kennis en inzichten ook maar één keer in de vernieling helpen.
Remco Breuker is hoogleraar Koreastudies