Maandag berichtte NRC dat Egypte zo boos is over de tentoonstelling ‘Kemet, Egypte in hiphop, jazz, soul & funk’ van het Leidse Rijksmuseum van Oudheden (RMO) dat het museum niet langer opgravingen mag doen bij de archeologische locatie Sakkara.

De expositie toont hoe zwarte artiesten zich lieten inspireren door het oude Egypte. Beyoncé en Rihanna lieten zich bijvoorbeeld afbeelden als de Egyptische koningin Nefertiti, rapper Nas stond als farao Toetanchamon op een albumcover. In Egypte viel die koppeling helemaal verkeerd. De expositie zou afrocentrisch zijn en er was sprake van culturele toe-eigening van Egyptisch erfgoed.

Egyptologen verbonden aan de Universiteit Leiden schrokken van het plotselinge graafverbod. Sakkara is de enige locatie in Egypte waar het museum actief is, vertelt hoogleraar Egyptologie Olaf Kaper.

‘vreselijk ongelukkig’

‘Het project loopt al sinds 1974. Het is een heel succesvolle samenwerking met een lange geschiedenis. Kennelijk is ineens niet meer belangrijk hoe goed de relatie met het museum al die jaren is geweest.’

De universiteit is slechts zijdelings betrokken bij het Sakkara-project. ‘Een van onze stafleden, Miriam Müller, gaat er nog samen met een aantal studenten heen. Dat gaat vooralsnog niet door. Er was overigens nog geen datum voor deze expeditie vastgesteld.’

Andere opgravingen waarmee de universiteit verbonden is, lopen geen gevaar. Maar ook dat was een tijdje onzeker, zegt Kaper. ‘Ik dacht wel even: welke kant gaat dit op?’

Straf

Het was verder spannend of de rel gevolgen zou hebben voor het International Congress of Egyptologists in Leiden in augustus. ‘Egypte was zo kwaad op de tentoonstelling dat duidelijk was dat er maatregelen zouden volgen. In zo’n geval is het makkelijk om alle Nederlanders over een kam te scheren en ook andere instellingen te straffen. Vorige week heeft de minister van Toerisme en Oudheden echter besloten dat er onderscheid wordt gemaakt tussen de universiteit en het museum. De volledige Egyptische delegatie komt dan ook naar Leiden.’

De ophef over de tentoonstelling is ‘vreselijk ongelukkig’ , zegt Kaper. ‘Het is een mooie en spannende tentoonstelling, maar de timing is heel slecht. Want deze valt samen met de rel over de Netflix-documentaire Queen Cleopatra.’

In die serie is de Egyptische koningin Cleopatra een zwarte vrouw. Daar kwamen woedende reacties op uit Egypte.

Onderbuik

‘Door de emotionele discussie die is opgelaaid over de serie wordt in Egypte alles aangegrepen wat er een beetje op lijkt. Een paar plaatjes, waaronder de poster, uit de tentoonstelling circuleren zonder context op Facebook. Die afbeeldingen kunnen verkeerd worden uitgelegd, en dat leidt dan tot felle reacties. De Egyptische kritiek gaat eigenlijk alleen maar over de zwarte Cleopatra. Het is een misvatting dat het museum claimt dat de oude Egyptenaren zwart waren. Dat is echt belachelijk en helemaal niet aan de orde. De onderbuik regeert.’

‘Er werden vragen in het Egyptische parlement gesteld in de toon van: “Wat doet de regering aan deze afschuwelijke tentoonstelling?” Daarom moest het ministerie ook wel reageren. Door dit machtsmiddel in te zetten, het project in Sakkara stop te zetten, laten ze zien dat ze het serieus nemen.’

Kaper en zijn collega’s gaan nu kijken wat ze kunnen doen om Egypte zo ver te krijgen om het besluit weer terug te draaien. ‘Het is dan ook heel goed dat de Egyptische delegatie, waaronder hoge ambtenaren, naar Leiden komt. Dan kunnen we er met elkaar over spreken. De delegatie zal waarschijnlijk niet het museum willen bezoeken, maar ze zijn in ieder geval hier.’