De cijfers van de Universiteit Leiden liegen er niet om: in 2023 komt 23 procent van de eerstejaars bachelorstudenten en 35 procent van de eerstejaars masterstudenten uit het buitenland. Ter vergelijking: in 2018 was dat respectievelijk 18 en 29 procent.

In het meest recente jaarverslag – van 2022 – staat niet hoeveel buitenlandse studenten er in totaal aan deze universiteit studeren. Maar een simpele rekensom leert dat 3359 internationals in 2022 begonnen aan een bachelor of master. In 2023 zal dat ongeveer hetzelfde zijn, want zowel de instroom als het percentage internationals is nagenoeg gelijk gebleven aan het jaar ervoor.

Al die buitenlandse studenten zijn zeker niet alleen een zorg, vindt universiteitskoepel Universiteiten van Nederland (UNL). Ze dragen bij aan een ‘stimulerend studieklimaat’ en leveren de arbeidsmarkt extra talent op. En niet te vergeten: ze zijn goed voor de Nederlandse economie. Zo berekende het Centraal Planbureau dat de netto bijdrage per Europese student 17.000 euro is. Studenten buiten de Europese Economische Ruimte (alle landen behalve de EU-landen, Liechtenstein, Noorwegen en IJsland) leveren zelfs 96.000 euro per student op.

Maar die instroom heeft ook een keerzijde. De collegezalen raken overvol, er is een groot gebrek aan studentenkamers en de kwaliteit van het onderwijs komt onder druk te staan. Dat leidde ertoe dat onderwijsminister Dijkgraaf (D66) de universiteiten vroeg ‘zelfregie’ te pakken en met een plan te komen om het aantal Engelstalige opleidingen terug te dringen.

Uitvoerbaarheid

Vorige week kondigde UNL het langverwachte maatregelenpakket aan, waarmee wordt voorgesorteerd op de Wet internationalisering in balans. Die wet moet nog wel door de Tweede Kamer. Sterker: twee dagen eerder, op 6 februari, adviseerde de Onderwijsraad de minister nog om het wetsvoorstel aan te passen. De raad ziet ‘problemen met de onderbouwing, proportionaliteit, rechtszekerheid en uitvoerbaarheid’.

Desondanks mogen de universiteiten van Dijkgraaf alvast beginnen met het zelf bedenken van plannen om de instroom te beteugelen. Mocht die wet uiteindelijk worden ingevoerd, kunnen de maatregelen snel daarna ingaan.

De belangrijkste maatregel die in het pakket wordt genoemd, is dat universiteiten met de wet de mogelijkheid krijgen een numerus fixus in te stellen voor de Engelstalige tracks binnen een opleiding, in plaats van voor de gehele opleiding. Dit is al sinds 2018 de wens van universiteiten (zie update hierover onderaan deze pagina). 

In Leiden zijn bijvoorbeeld de opleidingen psychologie en politicologie dat van plan, bleek onlangs in de faculteitsraad Sociale Wetenschappen. De Engelstalige tracks van die studies krijgen, als de wet er komt, vanaf collegejaar 2025-2026 een strengere numerus fixus, terwijl de grens voor de Nederlandstalige track wordt opgehoogd.

Verder gaan universiteiten meer Nederlandstalige opleidingen aanbieden en uitzoeken welke Engelstalige opleidingen volledig omgezet kunnen worden naar het Nederlands. Ook komen er voorlopig geen nieuwe Engelstalige bacheloropleidingen bij.

Daarnaast moet de Nederlandse taalvaardigheid van docenten en studenten verbeteren, moeten universiteiten stoppen met het werven van studenten op internationale beurzen en verdwijnt het voorbereidend jaar voor buitenlandse aspirant-studenten. Ook moeten er plannen komen om meer internationals na afstuderen in Nederland te houden. Nu keert ongeveer twee derde terug naar het geboorteland.

Concrete plannen

Wat de Leidse faculteiten concreet doen, is koffiedik kijken. Geen van de faculteitsbestuurders wilde met Mare praten. Universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke laat weten dat er ‘hard wordt gewerkt aan een doorvertaling van het maatregelenpakket’ en ‘nog niks met zekerheid is te zeggen’.

Over de numerus fixus op Engelstalige tracks zegt Van Overbeeke dat ‘dit ook instemming van de medezeggenschap nodig heeft’. Ze verwacht dat ‘concrete voorstellen daartoe dit voorjaar in de universiteitsraad worden behandeld’. De faculteit sociale wetenschappen was vorige maand de eerste die met een plan kwam om een numerus fixus in te stellen voor de Engelstalige tracks van politicologie en psychologie.

Wel is Leiden al gestopt met het actief werven op internationale beurzen, zegt Van Overbeeke, en helpt de universiteit met het stimuleren van studentenhuisvesting. Ook is de universiteit gestopt met het ontwikkelen van nieuwe Engelstalige bacheloropleidingen. Zo bleek vorig jaar mei in de faculteitsraad van rechten dat de faculteit de Engelstalige bachelor Economics & Society wilde opzetten. De faculteit kreeg daar echter alleen toestemming voor als ze die in het Nederlands zouden aanbieden. Het bestuur stemde daarmee in.

Inschrijfcijfers

Een maatregel die niet door UNL wordt genoemd, maar misschien nog wel het meest effectief is, is het instellen van een numerus fixus op Engelstalige bachelors en masters. In Leiden zou daarmee vooral winst kunnen worden geboekt bij de bacheloropleidingen Liberal Arts and Sciences en International Studies, blijkt uit recente inschrijfcijfers. Bij eerstgenoemde was in 2023 driekwart van de eerstejaars international (149 van de 198). International Studies had in 2023 een instroom van 445 studenten, van wie meer dan de helft – 249 – uit het buitenland komt.

Masters die in 2023 veel internationals trokken zijn International Relations (74 van 143), Crisis and Security Management (170 van 430) en Psychology (149 van 351).

Waarom staat deze maatregel niet in het voorgestelde pakket? ‘Omdat dat dan ook de toegankelijkheid voor Nederlandse studenten beperkt’, laat UNL- woordvoerder Ruben Puylaert weten. Bij de maatregelen die nu worden genomen, is dat niet het geval. ‘En sommige Engelstalige opleidingen hebben op dit moment al een numerus fixus als dat voor de capaciteit nodig is.’

Faculteitsraadslid van Geesteswetenschappen en docent bij International Studies Arnout van Ree ziet er ook niets in. ‘Alleen maar een fixus instellen om de instroom van niet-Nederlandse studenten te beperken heeft niets te maken met het waarborgen van de kwaliteit van het onderwijs.’

Gelijke instroom

Maar ook de maatregelen die UNL wél noemt, zullen volgens hem weinig effect hebben. ‘International Studies is bijvoorbeeld al gestopt met werven in het buitenland, maar de instroom is gelijk gebleven.’ Bovendien verwacht hij niet dat het beperken van het aantal internationals leidt tot een verbetering van de Nederlandse taalvaardigheid van studenten. ‘Dat we daarmee problemen hebben komt niet door internationals, maar door het falen van de hele onderwijsketen. En dat we een kamertekort hebben, ligt aan falend bouwbeleid van de overheid.’

Volgens Van Ree krijgen internationals ten onrechte de schuld van de problemen. ‘In het kader van schaalvergroting hebben de universiteiten zelf zoveel studenten uit het buitenland aangetrokken, omdat dat geld oplevert. Het probleem zit hem in het financieringsmodel. UNL zou terug moeten naar de politiek en met hen dát probleem moeten bespreken.’

Update 15 februari 18.00 uur

De Tweede Kamer heeft vanmiddag een amendement op de Wet op het hoger onderwijs (WHW) aangenomen dat een aparte fixus voor Engelstalige tracks mogelijk maakt. Het amendement van VVD-Kamerlid Claire Martens-America geeft universiteiten al in collegejaar 2025-2026 de mogelijkheid om een aparte fixus voor Engelstalige bachelorvarianten in te voeren. De Eerste Kamer moet nog wel instemmen met de begroting van het ministerie van Onderwijs waar dit amendement onderdeel van uitmaakt, schrijft NRC.