‘Ik ben geschrokken en verdrietig’, zegt universitair docent Nadia Bouras, expert op het gebied van migratie en integratie van Marokkanen in Nederland. ‘Je kunt zelfs zeggen dat ik een emotioneel wrak ben. Ik heb het gevoel dat we in een bizarro world leven waar fout goed is en leugens de waarheid zijn.
‘Toen ik op tv naar de exitpoll keek en duidelijk werd dat de PVV veel zetels zou halen, benoemde niemand in de studio dat een extreemrechtse partij de verkiezingen ging winnen. De uitslagen werden gebracht alsof het een bingoavond was. Dat vond ik misschien nog erger dan de winst van Wilders. Dat zijn partij de grootste is geworden is echter geen business as usual, maar een historisch dieptepunt.’
‘Direct erna konden we er nog om lachen’, vertelt Furkan Tari, voorzitter van de islamitische studentenvereniging SABR en masterstudent population health and management. ‘In een groepsapp werd bijvoorbeeld de meme gedeeld van een Marokkaanse jongen die met een ingepakte koffer voor de tv wacht en vertrekt zodra Wilders er met de meeste zetels vandoor gaat. Maar de volgende ochtend kwam het besef en hakte het nieuws erin: voor heel veel Nederlanders zijn wij hier niet welkom. Ook op de universiteit hebben veel van ons nu het besef dat een op de vier van onze medestudenten het eens is met Wilders. Dan sta je stil bij elke interactie die je hebt.’
Omarmen en verdedigen
‘Internationale studenten voelen de xenofobische retoriek in het land’, stelt Ella Picavet, de fractievoorzitter van studentenpartij DSP (ooit opgericht voor met name internationals) in de universiteitsraad en student international and European governance. ‘Er zijn zoveel Nederlanders die dit steunen, óók binnen de universiteit.’
Ook Paul Wouters, decaan van de faculteit Sociale Wetenschappen, maakt zich zorgen. ‘Veel van mijn geliefde medewerkers en studenten voelen zich minder welkom. Daarom geven wij als faculteit een signaal af dat internationale studenten en medewerkers, en de Nederlanders met een achtergrond uit andere landen welkom blijven. We zullen hen omarmen en verdedigen.’
Tijdens de campagne presenteerde Wilders zich als een politicus die milder is geworden. Na de winst zei hij ‘premier van alle Nederlanders’ te willen worden.
Bouras gelooft hem niet. ‘Dat Geert Milders-verhaal komt van de parlementaire pers, die absoluut niet kritisch was tijdens de campagne. Nog even en Wilders is het toonbeeld van diversiteit en inclusie. In zijn overwinningstoespraak zei hij dat “Nederlanders op één staan”, dat zijn weinig verhullende woorden voor “eigen volk eerst”. Verder had hij had het over het stoppen van de “asieltsunami”, dat is gewoon keihard racistische terminologie. Xenofobie en racisme zijn zo genormaliseerd dat zij niet langer herkend worden als ze hun lelijke gezicht tonen.’
Bruinhemd in het Torentje
‘Ik heb er buikpijn van dat een partij met antistaatsrechtelijke punten en racistische doelstellingen de grootste in Nederland is en het voortouw neemt in de vorming van een nieuw kabinet’, vertelt hoogleraar Koreastudies Remco Breuker. ‘Een bruinhemd in het Torentje is nu een heel reële optie.’
Het gaat dan nog niet eens over de haalbaarheid van de plannen van Wilders, legt Tari uit. ‘Dat een groot deel van de kiezers het niet erg vindt dat de Koran zou worden verboden, of dat idee zelfs steunt, dat is wat pijn doet.’
‘Ik zie het effect op mijn kinderen’, zegt Bouras. ‘Mijn oudste dochter van elf zag het “minder, minder, minder”-fragment van Wilders uit 2014 op het Jeugdjournaal. Ze is er heel erg ondersteboven van en zei: “Ik ben bang dat gewone mensen op straat dit soort dingen gaan zeggen, bijvoorbeeld tegen oma, omdat ze een hoofddoek draagt.”’
‘Als de PVV het grootst wordt, is dat het eind van de universiteit zoals we die nu kennen’, zei Breuker vorige week in Mare. ‘Ik wil een fatsoenlijk kabinet zonder VVD en PVV, maar dat wordt ingewikkeld.’ Nu een kabinet met de PVV (mogelijk met NSC, BBB en gedoogsteun van de VVD) een reële optie is, zal dat zeker impact hebben op het hoger onderwijs (zie kader onderaan), vermoedt hij. ‘Als zo’n coalitie er komt, zal er flink worden bezuinigd. De sociale- en geesteswetenschappen zullen de hoogste prijs betalen, omdat extreemrechtse partijen nog een appeltje hebben te schillen met wetenschappers in deze velden. Zij worden verdacht van linkse sympathieën. De PVV heeft de afgelopen jaren blijk gegeven van veel vijandschap ten opzichte van universiteiten.'
Aanslag op de universiteit
‘Het belang van internationalisering van onderwijs en onderzoek dreigt op de achtergrond te raken’, vreest Mark Rutgers, decaan van Geesteswetenschappen. Hij ziet ook hoe internationale studenten en medewerkers als een oorzaak worden gezien van de huisvestingsproblemen. ‘Maar we hebben ze juist heel hard nodig. In de collegebanken zie ik liever méér dan mínder mensen met een diverse achtergrond.'
‘We kunnen niet alle studenten uit de hele wereld opvangen’, vult FSW-decaan Wouters aan. ‘Maar we gaan zeker niet mee in de gedachte dat er geen buitenlandse studenten aan de universiteit zouden moeten studeren. Dat is een regelrechte aanslag op de kernwaarden van de universiteit.’
Een extra bedreiging voor Geesteswetenschappen zijn de plannen van de VVD (en in minder expliciete bewoordingen NSC), die vooral wil investeren in technisch, medisch en bèta-onderzoek. ‘Dat geeft het signaal af dat wij, de sociale wetenschappen en rechten, geen positieve bijdrage aan de samenleving leveren’, schetst Rutgers. ‘Ja, we hebben techneuten nodig, maar als je kijkt naar de debatten in kranten en op tv: die worden bijna altijd gevoerd door geestes- en sociale wetenschappers. Dat belang onderschatten ze echt.’
Het college van bestuur laat in een reactie weten ‘niet te willen vooruitlopen of speculeren over de uitkomsten van het formatieproces’.
Maar het voegt daar nog wel aan toe: ‘Deze verkiezingsuitslag zou onder meer gevolgen kunnen hebben voor internationalisering van de universiteit en voor de financiering van hoger onderwijs en wetenschap. Het college van bestuur begrijpt heel goed de zorgen die onze medewerkers en studenten hierover kunnen hebben en deelt deze zorgen ook. Het college hecht eraan op te merken dat iedereen erbij hoort en de waarde van internationalisering voor de wetenschap en in het onderwijs groot is. Tegelijkertijd zijn er door universiteiten – ook de Leidse – stappen gezet om de instroom van internationale studenten af te remmen.’
Wouters verwacht ‘zwaar weer’ onder een nieuw kabinet. ‘Er is namelijk een groot blok aan partijen dat geen waarde hecht aan wetenschappelijke kennis en genuanceerde inzichten. Als ik kijk naar de campagnes, zie ik allemaal verzinsels en misleidingen rond bijvoorbeeld migratie. Terwijl we door de wetenschappelijke kennis weten dat een groot deel van deze spookverhalen niet klopt. Wij moeten als wetenschappers wat activistischer worden, denk ik: meer op de voorgrond treden om ook terug te duwen en dit soort flauwekul en leugens te ontmaskeren.’
Breuker vindt de dreiging van grootschalige uitsluiting van moslims het belangrijkste punt. ‘Daar heeft Wilders zijn hele carrière op gebouwd. Als hij aan de macht komt, gaat hij daar echt iets mee doen. Mocht er uitsluitingsbeleid komen, dan moeten de hogeronderwijsinstellingen kleur bekennen en voor, achter en naast deze collega’s en studenten gaan staan. Ik hoop dat de universiteit dat dan ook doet.’
De rot zit er in
Picavet vraagt het college van bestuur om studenten en medewerkers te steunen. ‘We moeten deze mensen gaan beschermen.’ Ze vraagt zich ook af wat er gaat gebeuren met de academische vrijheid, gendergelijkheid en klimaatplannen. ‘Wordt dit allemaal ingeperkt en terug de tijd in geduwd?’
Breuker hoopt dat de andere partijen niet in een kabinet met de PVV stappen. ‘De VVD en NSC moeten nu ruggengraat tonen. Ze moeten gewoon niet in zee gaan met Wilders. Vind maar een andere manier om je politieke doel te verwezenlijken, eentje waarmee je groepen niet uitsluit. Ik heb Pieter Omtzigt leren kennen als iemand die zeer integer is. Als hij in een PVV-kabinet stapt, heb ik hem verkeerd ingeschat.’
Wouters vermoedt dat ‘veel PVV-stemmers denken dat het wel los zal lopen en dat andere partijen Wilders wel in het gareel houden, maar dat weet ik nog niet zo zeker. De democratie is kwetsbaar.’
Wilders’ gedachtegoed ondermijnt democratische waarden en de rechtsstaat, vindt Bouras. ‘De rot is er in gaan zitten en die krijg je er niet meer makkelijk uit. Daar moeten we met zijn allen wat aan doen.’
Het worden zware tijden voor islamitische studenten, verwacht Tari. ‘De mentale gezondheid lag al niet hoog onder studenten, maar het wordt voor leden van SABR nog zwaarder.’
'De universiteiten moeten er in de eerste plaats zijn voor onze kinderen’, schrijft de PVV in haar verkiezingsprogramma. De partij wil dan ook dat de ‘studiemigratie fors wordt beperkt’ en bacheloropleidingen ‘alleen nog in het Nederlands’ worden aangeboden.
De partij stelt dat ‘Nederland geen islamitisch land is: geen islamitische scholen, korans en moskeeën. We willen minder islam in Nederland en dat bereiken door minder niet-westerse immigratie en de introductie van een algehele asielstop.’ Verder is de partij voorstander van het verbod op dubbele nationaliteit en op het dragen van hoofddoekjes in overheidsgebouwen.
Volgens de PVV is er op ‘scholen’ sprake van een ‘toename van politieke indoctrinatie’ (al worden universiteiten niet expliciet genoemd). ‘Schoolkinderen worden geïndoctrineerd met klimaatactivisme, genderwaanzin en met een gevoel van schaamte over de geschiedenis van ons land. Wij willen onderwijs dat vrij is van politiek activisme.’
De NSC wil de migratie inperken en richt zich op een ‘migratiesaldo van maximaal 50.000 per jaar’. De instroom van buitenlandse studenten ‘wordt gerelateerd aan de beschikbare capaciteit aan woonruimte en opleidingsplaatsen in studentensteden’. Opleidingen worden grotendeels in het Nederlands. ‘Uitzonderingen zijn mogelijk voor masters en voor bepaalde studies.’
EU-studenten die een dag per week werken kunnen direct aanspraak maken op de basisbeurs. ‘We willen een wachttijd instellen voor een studiebeurs en zorgen dat EU-studenten pas bij veel meer werkuren recht op een beurs krijgen.’
Buitenlandse studenten krijgen soms naast een Nederlandse beurs ook financiële steun van hun eigen regering. ‘We willen die stapeling tegengaan en het collegegeld voor studenten van buiten Europa wordt significant verhoogd.’
De VVD wil ook ‘grip op de studiemigratie’ krijgen. ‘Er is een internationale strijd om talent gaande, waar Nederland een sterke positie in heeft. De huidige instroom is echter ongericht en te hoog. Internationale studenten laten we toe waar dat een toevoeging is voor onderwijs, onderzoek, arbeidsmarkt of regio.’
De bachelor is Nederlandstalig, ‘tenzij Engelstalig onderwijs nodig is voor de arbeidsmarkt, vakgebied of samenleving’. Om de instroom te remmen komt er een ondergrens aan het instellingscollegegeld voor niet-EER-studenten. ‘Verder voorkomen we het stapelen van studiefinanciering uit meerdere landen.’
Over universitair onderzoek staat niets in het PVV-programma.
De sociale- en geesteswetenschappen komen er bekaaid vanaf in de programma’s van VVD en NSC. De VVD wil dat er meer geld gaat ‘naar bijvoorbeeld technisch, medisch en bèta-onderzoek’. Daar ligt ook de focus van NSC. ‘We versterken onze toppositie in Europa op kennisgebieden zoals fotonica, quantumtechnologie, kunstmatige intelligentie, klimaat- en medische technologie.’
De VVD vraagt ‘private investeerders bij te dragen’ aan het behalen van de Lissabondoelstelling: minimaal 3 procent van het binnenlands nationaal product besteden aan onderzoek.
Ook de BBB staat open voor een kabinet met Wilders en is het eens met de PVV wat betreft het terugdringen van het aantal buitenlandse studenten.
‘Om toegankelijkheid voor Nederlandse studenten te verzekeren, beperken we de toestroom van studenten uit het buitenland’, aldus het verkiezingsprogramma. En: ‘We passen het verdienmodel van universiteiten en hogescholen aan, om zo het aantal buitenlandse studenten terug te brengen.
Buitenlandse staf en studenten ‘die een meerwaarde hebben voor de Nederlandse economie zijn welkom als er voldoende huisvesting is’, aldus de BBB. ‘De beschikbaarheid van kamers voor studenten in een stad is bepalend voor het aantal buitenlandse studenten.’