Leiden, Stationsplein, 23 november, 9:59

Een agent op een mountainbike houdt vanaf de hoek van het Stationsplein een groep van zo’n dertig studenten in de gaten. Zij hebben zich deze donderdagochtend voor het station verzameld en vormen de actiegroep End Fossil. Vandaag is de dag die ze twee weken geleden hebben aangekondigd door in het Pieter de la Courtgebouw een groot spandoek uit te rollen: ‘GET THE SHELL OUT OF HERE! 23 NOV WE OCCUPY!’

End Fossil gaat een universiteitsgebouw bezetten, omdat ze vindt dat het college van bestuur te weinig doet om de banden met de fossiele industrie te verbreken.
Een van de actievoerders steekt een hand in de lucht: het signaal aan de rest om te luisteren. ‘We gaan zo van start’, zegt hij. ‘Er gaat een paar mensen al vooruit. Zij weten wat ze moeten doen.’ Een bericht via versleutelde chat-app Signal verklapt de bestemming: Lipsius.

Elders in de stad hebben beveiligers van de universiteit al maatregelen getroffen tegen de aangekondigde bezetting. Het hek voor de hoofdingang van het Bestuursbureau op Rapenburg 70 is gesloten. Ook het Academiegebouw is extra beveiligd. De grote studiezaal van de Universiteitsbibliotheek is nog open, maar enkele ingangen verderop in het gebouw zijn afgesloten.

Den Haag, Turfmarkt, Beehive, 20 oktober, 20:04

Enkele weken voor de daadwerkelijke actie zitten zo’n vijftien bezetters in spe in een kring op de vloer van de danszaal van studiecentrum Beehive. De sfeer is gespannen. Bij de ingang van de Beehive doken onverwachts beveiligers op die de namen van alle bezoekers hebben genoteerd.

Weet de universiteit al dat er een actietraining gegeven gaat worden? Snel kijkt een van de leden van End Fossil of het beeld dat de meegebrachte beamer op de muur projecteert niet te zien is vanaf de gang.

Als de verwachte beveiligers uiteindelijk niet verschijnen, ontspant iedereen. Activisten Berk, Zoekie en Duif* beginnen aan hun uitleg en oefeningen: hoe doe je mee aan een demonstratie? Iedereen die van plan is om mee te doen aan een actie van End Fossil moet deze training volgen om te zorgen dat acties goed verlopen.

Belangrijk onderdeel van een goedlopende actie: het welzijn van de actievoerders. ‘Voordat we beginnen willen we eerst vragen hoe het met iedereen hier gaat.’ De aanwezigen reageren een voor een: ze zijn enthousiast, gespannen, nieuwsgierig of vastberaden.
‘Mijn moeder zou boos zijn als ze wist dat ik hier was’, zegt een van hen. ‘Dus het is goed dat ik hier ben.’

 Tekst gaat verder onder foto.

Leiden, Cleveringaplaats, Lipsius, 11:14

Zonder dat ze op een LU-card-controle of enige andere vorm van weerstand stuiten, bereiken de bezetters twee lokalen op de eerste verdieping van het Lipsius. Daar installeren ze zich, voorbereid op een meerdaagse bezetting.

Een binnenlopende docent kijkt verward naar alle bedrijvigheid. ‘Ik had hier een overleg met de opleidingscommissie, wat moet ik nu?’ Enkele actievoerders rennen meteen verschillende kanten uit, op zoek naar een beschikbaar lokaal. Na een minuut komt er eentje terug: ‘Lokaal 1.15 is vrij. We zullen iedereen van de opleidingscommissie daar naartoe doorsturen.’ Tevreden loopt de docent naar het andere lokaal.

Terwijl de actievoerders spandoeken ophangen (‘OCCUPIED, Stop destroying lives in the global south’) komt het faculteitsbestuur poolshoogte nemen.
‘We zullen de bezetting tolereren zolang jullie je aan de huisregels houden en het onderwijs door kan gaan’, zegt directeur bedrijfsvoering Saskia Goedhard tegen de demonstranten. Ze overhandigt een blaadje met de regels. ‘Maar we kunnen niet toestaan dat jullie hier ‘s nachts blijven.’ 

‘Mochten jullie beneden koffie willen halen, neem dan wel een herbruikbare beker mee’, voegt decaan Mark Rutgers nog toe.
Als het faculteitsbestuur weer is vertrokken roept Berk via een megafoon de bezetting uit: ‘WE HAVE OCCUPIED THE UNIVERSITY!’ De aanwezigen joelen en scanderen samen: ‘I BELIEVE THAT WE WILL WIN!’

Tekst gaat verder onder foto.

Na de eerste opwinding maken de demonstranten het zich gemakkelijk in de lokalen. Een student stalt een kleine collectie boeken en tijdschriften uit over het klimaat, ecologie, sociologie en politiek. Op een andere tafel staat veganistisch eten.

Een van de bezetters is bijna voortdurend bezig om koffiebonen te malen met een handmaler. Een briefje met een QR-code vraagt om donaties voor kinderen in oorlogsgebieden.

Docent Joeri Reinders begint met een college over klimaatverandering. Hij opent met een korte factcheck van de klimaatstandpunten van verkiezingswinnaar PVV.
Na het college over klimaatverandering verspreiden de studenten zich over de twee lokalen voor de workshops memes maken en kleding repareren. Anderen delen beneden in de hal en kantine flyers uit aan lunchende studenten.

13:17

Er is een ultimatum: het faculteitsbestuur komt langs om te zeggen dat de bezetting om vijf uur ‘s middags moet stoppen, terwijl het Lipsius om tien uur ‘s avonds sluit. ‘Als de universiteit voor vijf uur onze eisen inwilligt, zijn we weg’, is het antwoord van End Fossil.

Twee lezingen die ruim na dat tijdstip in het Lipsius zijn gepland, zijn inmiddels al afgeblazen, zo blijkt uit een update van de universitaire agenda. Er kunnen ‘geen sociale activiteiten plaatsvinden op de universiteit, omdat de veiligheid van de aanwezigen in de gebouwen niet gegarandeerd kan worden’. Een lezing over stikstof door hoogleraar Jan Willem Erisman en een college voor Studium Generale (‘Leiderschap in onzekere tijden’) door oud-rector Carel Stolker komen te vervallen.

‘Superjammer’, reageert Stolker. Erisman zegt al een dag eerder te zijn ingelicht over een mogelijke afgelasting.
Terwijl in de bezette collegezaal studenten aandachtig luisteren naar mensenrechtenactivist Raki Ap die een college geeft over West-Papua, komen decaan Rutgers en universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke binnen. Zij willen de bezetters overtuigen om in gesprek te gaan met rector magnificus Hester Bijl. Voorwaarde: de ontmoeting moet buiten het Lipsius plaatsvinden en maximaal vijf activisten mogen meepraten.

De leden van End Fossil weigeren: ‘We spreken alleen met de rector in het openbaar. We willen niet dat ze dit als PR-moment gaan gebruiken, en we laten ons niet naar buiten escorteren.’

14:57

Op voorwaarde dat het geen debat van vijftig tegen één wordt, verschijnt rector toch in een van de bezette lokalen. Ze heeft weinig tijd, waarschuwt ze. Maar ze wil graag uitleggen dat het college van bestuur bezig is met nieuw beleid. ‘We zijn bezig met een brede groep experts om tot een beleidsplan te komen. We hopen dat in februari te presenteren en te bespreken met de universiteitsraad.’

Op een vraag waarom de universiteit niet meteen de banden met de fossiele industrie wil doorsnijden, antwoordt Bijl dat de universiteit ‘geen top-down organisatie’ is. ‘Ik kan onderzoekers niet dwingen waar ze wel of niet onderzoek naar doen.’

Voor haar vertrek vraagt een activist of de rector een symbolische stropdas (tie) wil doorknippen om aan te geven dat de universiteit zich zal inzetten om fossiele banden (ties) te verbreken. Dat wil Bijl niet helemaal. Ze knipt de das daarom voor de helft door.

Den Haag, Beehive, 20 oktober, 20:34

Tijdens de actietraining is het tijd voor een practicumlesje ontruiming. Een aantal vrijwilligers speelt de politie en staat al buiten op de gang te wachten. De achtergebleven ‘bezetters’ zitten op de grond te wachten, tot ze worden weggesleept. Snel wisselen de actievoerders nog wat tips uit hoe ze het beste hun ledematen in elkaar kunnen haken.

‘Telt het als verzet bij arrestatie als je elkaars handen vast blijft houden?’, wil iemand weten. ‘Bij de training van Extinction Rebellion zeiden ze van wel, dus doe dat maar niet voor de zekerheid.’

‘Hey ho, take me by the hand. Strong in solidarity we stand.’

Tekst gaat verder onder foto.

Als de ‘politie’ de zaal binnen komt lopen beginnen de bezetters te zingen. De gelegenheidsagenten kiezen hun eerste doelwit, iemand die op het eind van een rijtje zit. ‘Komt u met ons mee?’ Als het duw- en trekwerk begint, breekt ook de spanning en barst er gegiechel los bij de demonstranten. Met enige moeite weten de ‘agenten’ de bezetters een voor een weg te slepen. Als zowel de bezetters als ontruimers de oefening lachend beëindigen, waarschuwt een van de trainers: ‘De echte politie is hier wel beter in.’

Leiden, Lipsius, 23 november, 16:35

In de bezette collegezaal maken zo’n vijftig demonstranten zich klaar voor de aangekondigde ontruiming. ‘Helaas kunnen we waarschijnlijk niet ons hele programma doen.’

Dat het de universiteit menens is, bleek eerder uit een nieuwe update op de website: ‘Het college van bestuur heeft besloten om alle universiteitsgebouwen in Leiden om 17.00 uur te sluiten.’ Het gaat niet langer om twee gecancelde lezingen in het Lipsius: de gehele academische gemeenschap komt tot stilstand. Of het nu gaat om in de UB voor tentamens blokkende studenten of om laboranten op de bètacampus kilometers verderop.

‘De vervroegde sluiting van gebouwen gaf voor onze medewerkers, studenten en bezoekers veel gedoe en overlast, en dat betreuren we’, geeft de universiteitswoordvoerder Van Overbeeke achteraf toe. ‘Maar dit was ingegeven door het lokaal gezag, dat een inschatting heeft gemaakt van veiligheidsrisico’s op dat moment. Vanwege veiligheid kunnen we dat niet in detail delen.’

‘De politie zou om vijf uur komen, maar die kan ook best nog een stuk later zijn’, klinkt het inmiddels vol verwachting in het bezette lokaal. ‘Laten we voor nu in ieder geval de boel hier wat opruimen.’

Daarna splitsen de activisten zich op in drie groepen: zij die meteen vertrekken zodra daarom wordt gevraagd, degenen die blijven hangen om het politieoptreden te filmen en de hardliners die doorgaan tot ze worden aangehouden.

Er blijven er zo’n 25 activisten over. Zij zetten een muziekje op. In het lokaal klinken nu achtereenvolgens Rage Against the Machine, Hang Youth en Woody Guthrie. Hoewel er nog geen politie is te zien, rapt een van de demonstranten mee met ‘Sound of da Police’ van KRS-One.

17:02

Rutgers en Goedhard komen even na vijf uur nogmaals keer binnen en verzoeken de betogers voor de laatste maal te vertrekken. Volgens Goedhard gaat het om een ‘formeel verzoek namens het college van bestuur’ en wordt iedereen ‘op grond van de huisregels gevorderd het gebouw te verlaten’.

‘Verbreken jullie de banden?’ vraagt een activist.

Goedhard: ‘Als jullie geen gevolg aan het verzoek geven, rest de gebouwbeheerder geen andere mogelijkheid dan de politie te vragen dat kracht bij te zetten.’
Rutgers sluit af met een persoonlijke noot: ‘Laat het niet in chaos eindigen.’

Tekst gaat verder onder foto.

17:23

Terwijl de vertrokken activisten buiten wachten en de eerste politiebusjes komen aangereden, spelen de overgebleven activisten in de bezette ruimte tikkertje.

Goedhard verschijnt voor de laatste keer, vergezeld door drie agenten: ‘Eerder heb ik jullie gevorderd het pand te verlaten. Daar hebben jullie geen gehoor aan gegeven. Dat betekent dat ik het pand nu overdraag aan de politie.’

Via een zij-ingang van het Lipsius lopen agenten de trap op, de gang vult zich met uniformen. Als de ontruiming begint, haken de studenten hun armen in elkaar en beginnen te scanderen: ‘WHAT DO WE WANT? CLIMATE JUSTICE!’

De eerste studenten laten zich zonder veel getrek en geduw afvoeren en lopen uiteindelijk gedwee mee. Nadat de laatste achterblijvers die niet willen meewerken bij de nek zijn gepakt en aan hun armen meegesleurd, is het lokaal leeg. Van één activist breekt een bril. Buiten zingt een groeiend aantal toeschouwers de demonstranten toe: ‘YOU ARE NOT ALONE!’ Om kwart voor zes staat iedereen buiten. Niemand is aangehouden.

‘Als we niets geks doen, zijn we vrij om te gaan’, zegt een van de activisten.

‘Het was een geslaagde actie’, concludeert End Fossil-lid Zoekie. ‘Er heerste een gevoel van solidariteit en dat was heel erg nodig. Het is wel erg jammer dat de universiteit de politie heeft gebeld.’

‘Een bezetting van drie weken heeft waarschijnlijk meer effect’, denkt Zoekie. ‘Maar we zullen zeker terugkomen. We gaan pas weg als onze eisen ingewilligd zijn.’

Met medewerking van Tamar Tros.