Wie door een studentenstad als Leiden loopt hoeft niet lang te zoeken naar een kroeg waar flink wordt gedronken. Maar hoe zit het met andere middelen?

‘Op drukke dagen merken we wel dat er drugs worden gebruikt’, vertelt barman Joost van café The Duke of Oz aan de Oude Singel. ‘Voornamelijk cocaïne. Ik kijk er niet echt van op. Je ziet het ook veel op studentenverenigingen. Ik heb het idee dat daar dagelijks wordt gebruikt.’

Joost herkent het gedrag onmiddellijk. ‘Je merkt dat iemand niet meer doorheeft hoeveel bier die heeft gedronken. Iemand gaat dus nog meer drinken en herkent dan de signalen van een ander een stuk slechter, bijvoorbeeld als iemand “nee” zegt. Ons beleid is dan keihard. Wie bij ons met drugs wordt betrapt, komt er nooit meer in.’

Barman Jeneau van Wonderen van café De Kroeg aan het Kort Rapenburg ziet het ook om zich heen. ‘De laatste tijd is het wel minder geworden, maar net na corona was het veel normaler voor studenten om drugs te gebruiken. Bij ons zagen de glazenhalers bijvoorbeeld dat er veel gesnoven werd op de wc’s en dat ook mensen die zelf niet gebruikten er geen enkel probleem mee hadden dat anderen dat om hen heen wel deden. Toen hebben we bijna dagelijks mensen buiten moeten zetten. Naar mijn idee is het minder arrig geworden om drugs te gebruiken tijdens het uitgaan.’

Verwoestend effect

Drugsgebruik heeft niet alleen gevolgen voor wie ze (ver)koopt, rondbrengt of gebruikt, maar ook voor de rest van de samenleving. Elke regio van Nederland heeft er op zijn eigen manier mee te maken: in de buitengebieden groeit het aantal drugslabs explosief, wat weer zorgt voor extra lozingen van afval. In grote steden leidt het, naast de directe overlast van gebruikers, ook tot indirecte ontwrichtende gevolgen: van liquidaties tot aanslagen en ontploffingen.

Hoe zit dat in Leiden? ‘Als het om afnemers gaat, zien we dat vooral jongeren drugs kopen’, zegt Jur Westra, teamchef Politie Leiden Zuid en portefeuillehouder ondermijning van district Leiden Bollenstreek. ‘En in Leiden wonen veel studenten. Verder hebben we hier weliswaar niet echt afvaldumpingen, maar zo ver hoef je niet af te reizen voor het verwoestende effect van die onderwereld. Het openbaart zich in allerlei effecten op de samenleving, kijk bijvoorbeeld naar die enorme explosie in Rotterdam onlangs. Geweld, georganiseerde criminaliteit, afrekeningen, opkoping, al die vormen van criminaliteit hebben met drugs te maken.’

‘Leiden beweegt mee in een grotere maatschappelijke verandering’, vult Stefan Janssen aan, wijkagent Leiden-Centrum. ‘Drugs lijken op een of andere manier normaler te worden. Mensen maken er geen geheim meer van. Op huisfeesten bijvoorbeeld: als we vroeger langskwamen probeerden mensen te verbergen dat ze iets gebruikt hadden. Die gêne lijkt te zijn verdwenen. Voorheen schoven ze iemand naar voren die alleen had gedronken. Nu denken ze: ja, ik heb gebruikt, maar ik kan nog steeds met de politie praten.’

Westra: ‘Mensen worden vrijpostiger over het onderwerp. Ze gaan bijvoorbeeld de discussie sneller met ons aan, terwijl wij uiteindelijk alleen handhaven wat er in de wet staat.’

Geen war on drugs

Janssen: ‘Naast degenen die er afhankelijk van zijn, de bedelaars en kruimeldieven, veroorzaken ook incidentele gebruikers problemen. Die denken bijvoorbeeld nog goed te kunnen autorijden na gebruik, zoals van cannabis, maar veroorzaken dan toch een ongeluk.’

Volgens de agenten ligt de oplossing niet zozeer in harder optreden, maar is er vooral een andere blik vanuit de samenleving nodig. Janssen: ‘De moord op Peter R. de Vries vonden heel veel mensen heel erg, maar het zijn ook diezelfde mensen die af en toe dat pilletje of lijntje nemen. Ze hebben niet het besef op enigerlei wijze aan zo’n moord bij te dragen. Pas als dát gebeurt – als mensen zeggen: het is niet normaal, op deze manier dragen we bij aan misdaad – dán verandert het.’

‘Wij blijven uiteraard doen wat we doen, alleen is dat niet de enige weg’, zegt Westra. ‘De oplossing zit niet in nóg meer handhaven of een war on drugs, maar juist in die bredere maatschappelijke kijk. Om een voorbeeld te geven: ik heb me verbaasd over hoe snel het lukte om het overgrote deel van de samenleving te laten stoppen met bellen achter het stuur of roken in de kroeg. Mensen zeiden op een gegeven moment gewoon tegen elkaar: dit doen we niet meer. Zoiets stel ik me hierbij ook voor. De politie draagt natuurlijk bij aan de oplossing, maar daarvoor hebben we wel bewustwording en partners nodig.’

Vastgelopen

Eén van die partners is de Gemeente Leiden die in haar drugsaanpak samenwerkt met Brijder Verslavingszorg. ‘Gelet op de absolute getallen rondom drugsgebruik moeten we er iets mee’, zegt gemeentelijk beleidsadviseur studentenzaken Jaap Valkenburg. ‘Gelukkig denken onderwijsinstellingen en studentenorganisaties dat ook en vragen zij zich af: wat kunnen wij doen? Er zijn inmiddels goede studenteninitiatieven om het gesprek met elkaar aan te gaan.’

Voorbeelden zijn volgens hem ‘Door het geluid’, een workshop over mentale gezondheid; ‘Waar trek jij de lijn?’, een bewustwordingscampagne over drugs; en de interactieve theatervoorstelling Coke Show van Stichting Lieve Mark en Time Out, die afgelopen dinsdag nog in Leiden was te zien.

‘Het is goed als iedereen de route naar de preventieve hulp of de verslavingszorg kent’, zegt Vera Koers, coördinator op de preventieafdeling van Brijder. ‘Mensen hoeven echt niet alleen bij ons aan te kloppen als ze door het gebruik zijn vastgelopen, maar ook als ze vragen hebben of zich zorgen maken over zichzelf of iemand anders. Dat kan anoniem en kosteloos, de gemeente subsidieert dit namelijk.’

Valkenburg: ‘Wij gaan natuurlijk niet over wat een individu doet, maar willen wel alle mogelijke handvatten bieden om het gesprek te starten en juiste informatie te verschaffen. We werken ook samen met studentenverenigingen en helpen ze met vragen als: wat doe je met iemand van wie je vermoedt dat diegene gebruikt? Mag je dan een test doen?’ 

Afschrikmiddel

Op de studentenverenigingen zijn de regels duidelijk: drugs worden niet getolereerd. Dat is onlangs opnieuw vastgelegd in een landelijk ondertekende gedragscode. Ook werken veel studentenverenigingen met drugstesten als men vermoedt dat iemand gebruikt heeft.

‘Vooral tijdens de pandemie kwamen er steeds meer geluiden van toenemend drugsgebruik onder studenten en ook op studentenverenigingen’, vertelt Britt Kanbier, voormalig voorzitter van SSR-Leiden. ‘Om ons drugsbeleid duidelijker uit te dragen is tijdens een algemene ledenvergadering een voorstel aangenomen om drugstesten in te voeren, ondersteund door een strikt protocol. De strenge consequenties en de mogelijkheid hiervan zijn een sterk afschrikmiddel.’

Toch werkt dit beleid nog niet overal even soepel, zo vertelt Jason (20, commerciële economie, niet zijn echte naam), die al twee keer aan een drugstest is onderworpen.

‘De eerste keer was tijdens de Open Week op SSR. Mijn ogen worden snel groot als ik gedronken heb. Er werd om me heen al een beetje gefluisterd en toen werd ik door een bestuurslid en Nachtwachter gevraagd een test te doen. Die mocht ik in principe weigeren, maar dan zou ik moeten vertrekken. Natuurlijk werkte ik mee, want ik had helemaal niks gebruikt. De test was dan ook negatief en er werden netjes excuses gemaakt.’

De tweede keer liep het echter minder goed af. ‘Tijdens een feest op Quintus stond ik te dansen en werd ik door een bestuurslid aangesproken. Ik reageerde laconiek en zei graag een test te willen doen: ik had wederom niks gebruikt. Dat had hij volgens mij niet verwacht. Hij verdween en kwam even later terug met de mededeling dat ze toch geen test wilden doen maar me direct het pand uit zouden zetten op verdenking van drugsgebruik. Ik herhaalde nog eens graag een test te willen doen, maar ze wilden er niets van weten. Vervolgens ben ik door twee mensen naar buiten geëscorteerd. Dat vond ik heel onredelijk.’

‘Als die persoon geen drugs heeft gebruikt en toch uit het pand verwijderd is, is dat vervelend’, reageert toenmalig Quintus-voorzitter Jornt Kroes. ‘Desalniettemin hebben we als vereniging de verantwoordelijk om drugsgebruik op onze sociëteit te voorkomen en komen de kadercommissies enkel in actie wanneer hier gegronde redenen voor zijn.’

Game changer

Martijn Janse is voorzitter van studentenorganisatie Stichting Lieve Mark, een van de initiatiefnemers van Coke Show. Hij signaleerde de toename in het drugsgebruik onder studenten al vroeg. Hij is te spreken over de toegenomen urgentie voor het onderwerp bij gemeenten en onderwijsinstellingen.

‘Over de hele linie van het studentenleven zie je meer aandacht en veranderend beleid. Op studentenverenigingen is er een groter bewustzijn om er iets aan te doen. Tijdens de pandemie konden ze zich eindelijk heroriënteren op onder meer mentale problematiek en middelengebruik. Daar zijn goede veranderingen uit voortgekomen zoals welzijnsweken en het niet langer schenken van sterke drank.’

De omslag in het denken over drugs is ‘een game changer’, zegt Jansen. ‘Of het genoeg is om ons te wapenen tegen criminaliteit en verslaving weet ik niet, maar niks doen is ook geen optie. Als we tijdens onze Coke Show vragen wie de kar in de drugsaanpak zou moeten trekken, geeft 97 procent van de studenten aan dat ze dit zelf moeten doen. Maar daar kan je elkaar natuurlijk bij helpen: denk aan elkaar informeren over dry january, of een huisoudste die zegt: “Moet je niet een week even niet drinken of drugs gebruiken?” Ik vind het geruststellend dat de verantwoordelijkheid wordt gevoeld. Doet de overheid het niet, dan doen de mensen het zelf. Ik heb goede hoop.’

Heb je vragen over drugsgebruik of maak jij je zorgen over jezelf of iemand anders? Bel de drugsinfolijn op 0900-1995 of ga naar www.drugsinfo.nl