Beste Dr. Does,
Mijn vrouw is serieus aan het lijnen geslagen en gaat nu zoveel mogelijk borrels, verjaardagen en andere feestjes uit de weg. Thuis eet ze ook niet meer gezellig een koekje bij de koffie of een toetje na het eten. Ik vind haar prachtig zoals ze is en erger me aan haar nieuwe levensstijl. Wat moet ik doen? – Jaap
Beste Jaap,
Als jij je hieraan ergert, zou ik me enige zorgen maken over de vraag voor wie zij dan wel zoveel moeite doet. - Dr. Does
Wetenschappers treden soms buiten de ivoren toren om hun kennis te delen met de maatschappij. Hoogleraar klinische psychologie Willem van der Does doet dat onder meer met een maandelijkse column in het tijdschrift Zin, waarin hij lezers helpt bij groot en klein leed.
Die columns zijn de basis van zijn nieuwe boek, Geluk is ook niet alles. Eerder schreef hij Zo ben ik nu eenmaal waarin hij persoonlijkheidsstoornissen van ‘lastpakken, angsthazen en buitenbeentjes’ duidde aan de hand van de zeurcartoons van Peter van Straaten. Afgelopen januari werd daarvan het 100.000ste exemplaar verkocht.
Zijn nieuwe boek is géén bundel, zegt Van der Does: ‘Bundels verkopen notoir slecht. Dus ik dacht: ik moet er iets omheen schrijven om het interessant te maken. Een soort rode draad, waar mijn adviezen vandaan komen. Dat werd een hoofdstuk over gedrag aanleren, en gedrag afleren. En een inleiding over of we tegenwoordig echt zoveel meer gestrest zijn dan vroeger.’
En, zijn we dat? ‘Een beetje, denk ik, al zeggen de cijfers van niet. Tussen 1996 en 2008 was er geen stijging. Maar er wordt de komende jaren weer een nieuwe peiling gedaan, dus dan weten we meer. Suïcidecijfers, bijvoorbeeld, zijn sinds 2008 enigszins gestegen. Deze lijken mee te variëren met de economie. Het zou dus kunnen dat er ook enige stijging van depressie is geweest ten gevolge van de crisis. Maar er is geen aanwijzing dat we met zijn allen kwetsbaarder worden. Het blijft wel een objectief feit dat alles steeds sneller gaat, en blijft gaan. Maar we zijn goed in staat om ons aan te passen.’
Het boek is voor ‘iedereen die vindt dat er iets te verbeteren is aan hemzelf, of aan de medemens’, zegt hij. Hij geeft tien algemene tips voor een beter leven, waaronder: beter eten en beter slapen, rust en vakanties inplannen, niet te streng zijn voor jezelf, en iets betekenen voor anderen. ‘Je zit voortdurend open deuren in te trappen, heb ik het idee. Als je gewend bent wetenschappelijke artikelen te schrijven, moet je over je gêne heen stappen. Ik vraag me wel een beetje af of mensen het niet té simpel vinden, vooral collega’s. De complexiteit komt af en toe wel terug in de antwoorden op specifieke vragen.’
De meest fundamentele tip: vermijd de vermijding. ‘Daar verraad ik mezelf mee als iemand die werkt met angststoornissen en depressie. Dat gaat namelijk altijd over vermijding. Het hele leven gaat er eigenlijk over. Als je ergens ontevreden over bent, of je voelt je ongelukkig, dan helpt het enorm om na te gaan wat je zit te vermijden. Welk gesprek durf je niet aan te gaan? Of wat durf je sowieso niet? Welke carrièrestap durf je niet te maken, en waarom niet?’
Neem bijvoorbeeld altijd druk zijn, vervolgt hij. ‘Als je je agenda altijd volplant, hoef je niet toe te komen aan de vraag waar je nou eigenlijk mee bezig bent – omdat dat een enge gedachte is. Of omdat je misschien al denkt: het is te laat om het roer om te gooien, je zit vast in een baan of huwelijk waarop je bent uitgekeken. Het is eng om dat onder ogen te moeten zien. Als je het echt onder ogen ziet, moet je er iets aan doen. En dat is ook niet leuk.’
Geen enkel gedrag is helemaal negatief, zegt Van der Does. ‘Anders zou je er wel mee ophouden. Als je merkt dat je jezelf steeds op dezelfde manier in de penarie brengt, helpt het om te vragen: wat is de winst ervan? Dat hoeft geen pure winst te zijn, het kan ook iets zijn ter voorkoming van nog iets veel ergers.’
Het vermijden kan dus ook iets opleveren. ‘Maar je moet je afvragen of het je niet te veel kost. Het is goed om op gezette tijden de rommel op te ruimen. In de bijlage heb ik een heel simpele oefening opgenomen, die ik niet zelf heb verzonnen, waarbij mensen vier dagen achter elkaar, twintig minuten lang, moeten schrijven over iets vervelends. Meestal wordt geadviseerd om de vervelendste ervaring uit je leven te nemen, waar je echt mee zit, en waar je liever niet aan denkt. De resultaten zijn verbluffend: mensen voelen zich daarna veel beter. Ook lichamelijk. Ze krijgen de maanden erna minder griep, dus het is ook goed voor je weerstand. Het kost energie om negatieve gevoelens en gedachten te onderdrukken.’
Net als zijn eerdere boeken is Geluk is ook niet alles geïllustreerd met werk van Peter van Straaten, de in 2016 overleden illustrator die vooral bekend is als ‘tekenaar van de menselijke gebreken’. Van der Does: ‘Het werkt als een tierelier. Ik heb geen hekel aan mijn baan, maar het uitzoeken van de tekeningen bij de tekst, dat is zo’n feest. Dan ligt de tafel vol met bundels, is de vloer bezaaid met scheurkalenderblaadjes, en die zit ik dan uit te zoeken.’
Minder bekend bij de jongere generatie, dat wel: ‘Mijn eerste boek was eigenlijk een uit de hand gelopen eerstejaarscollege. Ik dacht: eens kijken of ik alle stoornissen in de tekeningen van Van Straaten kan vinden, en dat lukte vrij makkelijk. Dus had ik een college met alleen maar zijn tekeningen. Ik vond het hilarisch. De studenten vonden het “wel leuk”. Toen ik het college op een open dag gaf, lagen de ouders helemaal in een deuk.’
Willem van der Does, Geluk is ook niet alles. Tips en adviezen voor een beter leven. Met tekeningen van Peter van Straaten. Uitgeverij Scriptum, 160 pgs, €17,50
Het was Willem van der Does die het idee opperde dat Peter van Straaten een eredoctoraat in de psychologie verdiende. ‘Ik heb het destijds geregeld laten vallen tijdens lezingen, maar nooit gedacht dat de toenmalige decaan geneeskunde het een geweldig idee vond.’
In 2011 werd de cartoonist ook daadwerkelijk eredoctor. ‘Hij was wel trots, maar vond het ook raar. Hij heeft nooit iets wetenschappelijks geprobeerd te bewerkstelligen, natuurlijk. Hij was ook terughoudend met het filosoferen erover.’
Binnenkort komt er bovendien een Peter van Straaten Psychologie Prijs, vertelt Van der Does, voor Nederlandse auteurs die de beste beschrijving van een psychopathologische aandoening maakten – denk daarbij aan persoonlijkheidsstoornissen, depressie of autisme.
Studenten psychologie gaan in het najaar een essay schrijven over een roman naar keuze, en nomineren daarmee dat boek voor de prijs. De prijswinnaar wordt gekozen in een symposium, eind oktober in het Academiegebouw.