In een klein zaaltje in Voorschoten zitten op woensdagochtend vijf mensen in lotushouding, de ene voet voor de andere, klaar op een meditatiekussen. Het is hun tweede les van een vijf maanden durende introductiecursus zenmeditatie, gegeven door Jan Pennings.
Pennings geeft les voor Zen.nl, een landelijke organisatie die cursussen en opleidingen in zenmeditatie verzorgt. In Voorschoten zien ze weinig studenten uit Leiden, maar dat zouden ze heel graag anders zien.
‘Toen we de berichten van het Trimbos over studentenwelzijn lazen, gingen onze handen jeuken’, zegt de zenleraar. ‘Moeten we niet wat doen? Ik maak me er ernstig zorgen over.’
Concentratie en rust
Het is een beetje preken voor eigen parochie, geeft Pennings toe, maar zenmeditatie zou studenten een hoop kunnen brengen. ‘De voordelen van meditatie zijn onder meer een betere concentratie, minder stress en meer rust. Dat zie je bij jonge mensen juist vaak misgaan: het is te veel, ze hebben veel stress, worden somber. Je kunt dan twee dingen doen. Je kunt het accepteren zoals het is, dan zal het zeker zo blijven. Of je kunt er wat aan doen. Met meditatie kun je in beweging komen.’
Dat het helpt, is in deze tweede les ook al te merken bij de cursisten als ze de afgelopen week met elkaar bespreken. Niemand heeft het voor elkaar gekregen om er iedere dag voor te gaan zitten, en toch merken de meesten verschil. Een moeder zegt meer geduld te hebben met haar kinderen, een ander slaapt wat beter. ‘Had ik hier maar van geweten toen ik zelf studeerde.’
In anderhalf uur wordt er twee keer in stilte gemediteerd – niet alleen zittend, maar ook lopend, waarbij de cursisten heel bewust en langzaam hun voeten neerzetten. Achteraf bespreken ze de meditatie, en geeft Pennings uitleg over de lesstof.
Het onderwerp van deze week: doelgerichte zen. Door jezelf een doel te stellen, kom je uit je comfortzone en in je leerzone, aldus de docent. ‘Als je alleen maar in de comfortzone blijft, leer je niet alleen niks nieuws, maar wordt die zone ook nog eens steeds kleiner. Dat is wat je bij oudere mensen veel ziet.’
Tekst gaat door onder kader
Voor Maaike Kooiman (24, net afgestudeerd in sociologie) hielp mediteren bij het herstel van haar burnout.
‘Toen ik een paar jaar geleden een burnout had, kreeg ik van mijn studentpsycholoog de tip om te beginnen met meditatie. In het begin hield ik het geen twee seconden vol. Ik was meteen onrustig. Nu doe ik het soms wel een kwartier of twintig minuten, zonder meteen gehaast te zijn. Een burnout is een vrij machteloze situatie, dus het was fijn om er zo toch aan te kunnen werken.
‘Een tijdje heb ik het niet gedaan, maar nu sinds een paar maanden wel weer. Het heeft me heel erg getraind om een rustmoment te nemen en even in te checken: wat voel ik? Hoe lang je het doet, maakt trouwens helemaal niet uit. Twee minuten kan al heel effectief zijn. Het gaat erom dat je even stilstaat.
‘Mediteren heeft me geholpen om eerder te herkennen wanneer het te veel wordt. Ik ben er nu ook bewuster van als ik gehaast ben. Het heeft voor mij niet direct effect op mijn concentratie, maar ik ben wel rustiger, en daardoor kan ik beter dingen opnemen en verwerken.’
Bij de cursus leer je dus niet alleen mediteren. Pennings: ‘Als je doel duidelijk is, ga je makkelijker keuzes maken. Zen heeft een zweverig imago, maar het is allesbehalve zweverig. Mediteren is niets anders dan een intensieve aandachttraining. Het is heel simpel, maar je moet het wel trainen: iedereen kan geluid uit een viool krijgen, maar voor een sonate moet je de techniek beheersen. Beginnen is niet moeilijk: idealiter in een groep, maar je kunt het bijvoorbeeld ook eerst eens proberen met een app. Het is vooral van belang om te blijven oefenen.’
MRI-scanner
Dat meditatie goed is voor je hersenen, weet ook promovendus Weitao Zhang. Voor zijn onderzoek legt hij mensen die minstens vijf jaar ervaring hebben met mediteren in een MRI-scanner, om te kijken wat er tijdens een meditatie in de hersenen gebeurt en hoe dat verband houdt met creatief denken.
‘We laten proefpersonen twee dingen doen’, legt Zhang uit. ‘In de eerste sessie scannen we hun brein terwijl ze mediteren, en in de tweede sessie doen ze creativiteits-taken in de MRI-scanner. We willen weten welk deel van de hersenen gaat over meditatie en creativiteit.’
Er zijn twee manieren van creatief denken om tot een oplossing van een probleem te komen. De eerste fase is divergent, waarbij je allerlei informatie en ideeën met elkaar combineert, en de tweede fase is convergent, als je die hoop aan informatie systematisch probeert te verwerken tot een concrete oplossing.
Die twee manieren van denken komen overeen met twee soorten meditatie, legt Zhang uit. ‘Je hebt open monitoring meditatie, waarbij je je aandacht richt op het hier en nu en alles observeert wat er op dat moment gebeurt: je ademhaling, je zintuigen, je gevoel. Dat lijkt op divergent denken. Bij een focused attention meditatie focus je je op één ding, meestal je ademhaling. Als je aan iets anders denkt, breng je je aandacht weer terug naar je ademhaling. Dat lijkt op convergent denken. Bij beide focus je op één ding en niks anders.’
Het lijkt erop dat je creatiever kunt worden door te oefenen met mediteren. Of dat klopt, hoopt Zhang met dit onderzoek te ontdekken. ‘Creativiteit is een toestand van de hersenen waarin je openstaat voor nieuwe ideeën en manieren om dingen op te lossen. Tijdens een meditatie heb je ook een open state of mind. Het zou dus kunnen dat je daardoor beter wordt in het zoeken naar oplossingen.’
Scrollen door TikTok
Zelf mediteert hij ook al zes jaar, wat voor hem aanleiding was om er onderzoek naar te doen. ‘Voor mij is het heel moeilijk om op te staan ’s ochtends. Soms scroll ik wel een uur door TikTok en ga ik daarna pas uit bed. Als ik in plaats daarvan meteen tien minuten mediteer, voel ik me daarna klaar om op te staan.’
Een ander groot voordeel is een betere concentratie, weet de promovendus uit eigen ervaring: ‘Ieder weekend speel ik basketbal. Tussen de helften door mediteer ik om me beter te kunnen focussen en sneller te reageren. Wist je dat mensen op Wall Street mediteren om betere beslissingen te kunnen maken?’
Voor mensen die het ook willen ervaren, raadt Zhang aan om niet zomaar te beginnen, maar zich bij een cursus of groep aan te sluiten, bijvoorbeeld bij het Universitair Sportcentrum. ‘Je moet eerst begrijpen wat het is. Als je het zomaar gaat doen, weet je niet wat die meditatieve staat is, en kan je er dus ook niet in komen. Gewoon gaan zitten met je ogen dicht zorgt er alleen maar voor dat je hersenen gaan afdwalen.’
Student film- en literatuurwetenschappen Sander Labruyere (26) begon vier jaar geleden met mediteren toen hij erover hoorde van vrienden.
‘Als ik een goed ritme te pakken heb, doe ik het elke dag meteen na het opstaan vijf of tien minuten. Het idee is dat je niet meteen aan je impulsen toegeeft zodra je wakker wordt. Bijvoorbeeld door je telefoon te pakken en daar direct de dopamine van te voelen.
‘Gek genoeg maakt mediteren je best wakker. Ik probeer mijn ogen dicht te houden, te gaan zitten en me te concentreren op mijn ademhaling. Elke gedachte die opkomt probeer ik los te laten. Als ik dat doe, kom ik in een soort flow terecht. Het is moeilijk uit te leggen, maar ik raak steeds verder weg, en ik stop pas als ik op een stabiele manier ademhaal zonder dat er allerlei gedachten heel snel bij me opkomen.
‘Ik heb nu een periode met veel stress en tentamens, en dan lukt het me slecht om de gewoonte te onderhouden, terwijl het dan natuurlijk juist zou helpen. Ik merk dat ik daardoor sneller geprikkeld ben. Toen ik elke dag mediteerde, kon ik me beter concentreren, omdat ik mijn hoofd direct bij het wakker worden al leeg had gemaakt.
‘Ook ga je door meditatie meer handelen vanuit gevoel in plaats van gedachten. Je wordt je even bewust van: oh, ik heb daar pijn, mentaal of lichamelijk. Dat je juist heel goed in je vel zit, of dat iets je dwarszit. Als je daar niet bij stilstaat werk je daar doorheen, tot het heel groot wordt.’