‘In zakendoen tellen maar twee dingen, mijn vriend: seks en geld’, zegt Riccardo Privitera in de documentaire Shadow World uit 2016 over de wereldwijde legale en illegale wapenhandel. ‘Een geweer kunnen verkopen, hangt af van de kwaliteit van de kont van je secretaresse.’ Hij regelde zijn wapendeals vaak met call girls en smeergeld, geeft hij toe. ‘Politici lijken erg op prostituees, ze zijn alleen een stuk duurder.’
De film is deels gebaseerd op het boek The Shadow World: Inside the Global Arms Trade (2011) van de Zuid-Afrikaan Andrew Feinstein. Hij zat voor het ANC in het Zuid-Afrikaanse parlement en is tegenwoordig directeur van de Shadow World Investigations, een ngo die onder meer onderzoek doet naar corruptie. Op 23 mei is hij te gast aan de universiteit: na een vertoning van de film in Wijnhaven zal hij in discussie gaan met studenten.
Kleine jongen
‘Privitera is eigenlijk een kleine jongen als het gaat om de wapenhandel’, zegt Feinstein vanuit Londen via een Zoom-verbinding. ‘Maar wel een larger than life-figuur, die typerend is voor een bepaald soort dat je tegenkomt in deze wereld (zie kader).’
De essentie van de wapenhandel is niet seks, maar wel geld en vooral corruptie, legt Feinstein uit. ‘Het probleem is veel groter dan mannen als Privitera. De echte wapenhandelaren zijn premiers en presidenten, want die sluiten meer deals dan alle andere partijen. En zij staan weer onder invloed van de wapenindustrie.’
Er is volgens hem een wereldwijde veiligheidselite ontstaan van bedrijven, politici en tussenpersonen die het geld van de wapenhandel verdelen. ‘Een van de problemen is dat bedrijven heel dicht bij de overheid staan, ze zijn er haast onderdeel van. De grote baas van de Britse wapengigant BAE Systems had dezelfde security clearance als de minister van Defensie. Een particulier bedrijf kan dus elke militaire basis in, schuift bij geheime vergaderingen aan, en bepaalt dan mede het beleid. Dat is getikt.’
Ook in Duitsland heeft de industrie politici in haar greep. ‘Bondskanselier Helmut Kohl financierde zijn partij het CDU ook deels met geld dat binnenkwam met het sluiten van wapendeals. Hij was enorm corrupt.’
Legaal omkopen
Maar de partij was ook onder Angela Merkel niet schoon. ‘De Duitse wapenfabrikant Heckler & Koch gaf cadeaus aan lokale partijleden van het CDU. De bedragen lagen steeds onder de tienduizend euro, want dan hoefden de giften niet te worden opgenomen in een officieel register.’
Corruptie is de standaard geworden. ‘In de VS is het zelfs zo ver dat er eigenlijk een systeem van legaal omkopen is opgetuigd. Je kunt daar zo terugvinden welke miljoenen van de wapenindustrie naar een specifiek congreslid gaan. Het is letterlijk miljarden verdienen ten koste van mensenlevens, want om winst te maken is conflict nodig.’
Raytheon Technologies, een van de grootste Amerikaanse wapenbedrijven, bouwt onder meer het Javelin antitank-raketsysteem dat nu door het Oekraïense leger succesvol wordt gebruikt. ‘Een kleine maand voordat Rusland Oekraïne binnenviel, zei de baas in een meeting dat hij zeker verwachtte dat de oplopende spanningen in Oost-Europa de nodige voordelen zouden bieden aan Raytheon. Oorlog is goed nieuws.’
Feinstein staat kritisch tegenover de berichtgeving over de oorlog in Oekraïne. ‘Ik wil op geen enkele manier de Russische agressie rechtvaardigen en de suggestie wekken dat Poetin een good guy is. Voor enige nuance is echter geen ruimte. Partijen aan alle kanten in dit conflict zijn shitty en corrupt.
Nuance niet mogelijk
Voor de Verenigde Staten, een sleutelspeler, is NAVO-expansie wel degelijk een strategie, óók om wapens te verkopen. De Amerikaanse uitbreidingscommissie werd zelfs voorgezeten door de vice-president van Lockheed Martin. Inderdaad, weer een grote wapenfabrikant. Het beleid was: als je bij ons wapens koopt, dan garanderen wij dat de VS het lidmaatschapsverzoek van Polen steunt.’
Uiteindelijk kocht Polen in een mist van corruptie voor miljarden aan F-16 straaljagers. ‘Onder de streep gaat het altijd om geld. Het is niet zo dat de VS, de NAVO en het Westen de oorlog hebben veroorzaakt, maar we zien wel dat er weinig aan diplomatie wordt gedaan om een conflict te voorkomen.’
Feinstein benadrukt dat hij niet tegen per definitie tegen wapenhandel is. ‘Ik ben geen pacifist, tot chagrijn van veel mensen die meewerkten aan mijn boek. Ik ben Joods en mijn moeder heeft in de holocaust 39 familieleden verloren. Zij overleefde het door 3,5 jaar ergens in een kelder te zitten. Als ik in die tijd een jongeman was geweest, had ik een geweer opgepakt. Het ANC, waarvan ik lid ben, voerde gedurende Apartheid ook een gewapende strijd. Een leger is nodig, en dus ook de handel in wapens. Alleen gaat het nu helemaal verkeerd. Dat komt ook omdat landen vaak veel te dure wapens kopen waar ze weinig aan hebben.’
Geen pacifist
Dat geldt zeker voor de F-35, beter bekend als de Joint Strike Fighter (JSF). ‘De Amerikaanse belastingbetaler betaalt minstens 1,5 biljoen dollar voor het gevechtsvliegtuig. Nederland schafte het toestel aan en Duitsland gaat dat doen. Er zijn echter ontzettend veel problemen mee. Je geeft enorm veel geld uit aan shit die niet werkt, alleen vanwege corruptie en politieke allianties. Zo wordt je land echt niet veiliger.’
Ook als politicus in Zuid-Afrika stuitte hij in 2001 op dit probleem. ‘Het kabinet kocht peperdure gevechtsvliegtuigen. Dat leverde de verantwoordelijke politici steekpenningen op. De meeste toestellen vliegen echter niet, want ze zijn veel te duur om te gebruiken en onderhouden. We hebben ze ook totaal niet nodig.’
Als lid van de een parlementaire onderzoekscommissie naar de corruptie werd hij echter dwarsgezeten. ‘We kregen van mijn eigen partij echter niet de mogelijkheden om dat onderzoek goed uit te voeren. Toen ben ik uit het parlement gestapt.’
Oorlogsmisdaden
De beruchte Nederlandse wapenhandelaar Guus Kouwenhoven verblijft overigens nog steeds in Zuid-Afrika. Hij kocht wapens voor Charles Taylor, die als president van Liberia een schrikbewind voerde en zich in buurland Sierra Leone schuldig maakte aan oorlogsmisdaden. ‘Kouwenhoven was heel close met Taylor en is ook een oorlogsmisdadiger. Inmiddels is hij in Nederland veroordeeld tot een gevangenisstraf van 19 jaar, maar hij zit niet in een cel en geniet van zijn vrijheid in Zuid-Afrika. Ik durf er geld op in te zetten dat Kouwenhoven oud-president Jacob Zuma, andere politici en ambtenaren heeft omgekocht om uitlevering te voorkomen. Ik ben echt verbaasd dat de Nederlandse overheid niet meer heeft gedaan om hem op een vliegtuig naar Den Haag te krijgen.’
Andrew Feinstein, Shadow World, vertoning en discussie. Wijnhaven, zaal 2.02, maandag 23 mei, 17-20 u.
‘Riccardo Privitera is een typisch voorbeeld van een bepaald soort wapenhandelaar, een bottom feeder; van die morsige figuren die ranzige uitspraken doen’, zegt Andrew Feinstein. ‘De echte spelers lijken meer op steunpilaren van de samenleving. Privitera was de enige handelaar die dom genoeg was om in de documentaire te verschijnen. Maar vergis je niet, hij verdiende miljoenen per maand met wapenhandel.’
Privitera is een nogal kleurrijk man. ‘Hij heeft 5,5 jaar vastgezeten voor het omkopen van drie Portugese generaals. Dat was voor een deal van 94 miljoen euro en er is nooit iets van materiaal geleverd. Die militairen bleven overigens buiten schot. We hebben een heel veel onderzoek naar hem moeten doen omdat hij zoveel liegt en bij iedereen een ander verhaal ophangt. Hij vertelde bijvoorbeeld dat hij bij de Mossad had gediend en in het leger had gezeten. Dat is niet erg reëel, want hij heeft in zijn jeugd een ongeluk gehad waardoor hij een glazen oog heeft.
‘Hij had negen belangrijke zakenpartners, onder wie een voormalig Amerikaans senator. Aan hen allemaal vertelde hij telkens een andere levensgeschiedenis. Ik heb in Wenen zijn ex-vrouw geïnterviewd. Zij vertelde dat hij opeens een uniform droeg en zei: “Ik ben generaal in het Italiaanse leger geworden, laten we dat vieren.” Toen hij eenmaal in de gevangenis zat, vond ze een papiertje tussen zijn spullen: een bon van een kleermaker voor een nep-uniform.’