Kleding is een soort taal en de conventies rond gender kan je vergelijken met  grammaticale regels’, vertelt Looi van Kessel, universitair docent en voorzitter van het LHBTI+-netwerk van Universiteit Leiden.

‘We communiceren met ons uiterlijk welke sociale genderrol we aannemen. Wanneer iemand die regels overtreedt, voelt het alsof diegene een grammaticale fout maakt. We zijn het niet gewend om een man in een jurk te zien, bijvoorbeeld. Dit soort grammaticaregels is arbitrair en er is bevrijding te vinden in het overtreden ervan.’

Naast docent en voorzitter verscheen Van Kessel ook als dragqueen Petty Libel op onder andere de Canal Pride Parade van Leiden. Dinsdag geeft hij een lezing ‘Kleren maken de “man”’ over de geschiedenis van kleding en de relatie met genderidentiteit en -expressie.

Vervrouwelijkt

Genderexpressie (hoe iemand zich uit naar de buitenwereld) hoeft niet per se overeen te komen met iemands genderidentiteit. ‘Drag is het theatraal opvoeren van een gender dat niet aansluit bij het gender dat iemand bij de geboorte toegewezen heeft gekregen’, legt Van Kessel uit. ‘Een cisman die bijvoorbeeld door middel van make-up zichzelf vervrouwelijkt, verstoort de natuurlijke link die we leggen tussen iemands kleding en iemands gender. Door die uitvergroting moet het publiek zich afvragen: waarom vinden we make-up typisch vrouwelijk? Drag laat zien dat er geen natuurlijke wet bestaat die bepaalt hoe je je als vrouw of man zou moeten uiten.

De dragwereld kent veel verschillende genres. Sommige performers streven ernaar om er zo ‘echt’  mogelijk uit te zien als iemand van het andere geslacht. Anderen, zoals Van Kessel, mixen juist de mannelijkheid en vrouwelijkheid, om zo ‘de regels aan de laars te lappen’.

‘Mijn drag is geslaagd als je mijn oorspronkelijke gezicht niet meer terug kan herkennen. Ik draag regelmatig mijn baard als onderdeel van mijn drag en verf die mee met de kleur van mijn pruik. Ik draag uitbundige make-up met strakke lijnen die mijn ogen uitvergroot. Make-up is magisch en het is heel interessant dat drag performers daarmee de conventies op hun kop kunnen zetten. Waarom zou een vrouw geen prachtige baard kunnen hebben?

Van Kessel treedt al ruim acht jaar op als dragqueen en omschrijft het als een ‘uit de hand gelopen hobby’. ‘Een vriend in een punkband zocht iemand die tijdens hun optreden als Karen Carpenter door het publiek kon rollen. Ik bood me aan. We hebben onder andere in de Nobel opgetreden. Het is steeds serieuzer geworden en ik heb zelfs leren naaien, zodat ik mijn eigen jurken kan maken.’

Het overtreden van sociale gendernormen roept regelmatig heftige reacties op. Na een radio-interview kreeg Van Kessel online nare opmerkingen te verduren. Ook afgelopen (Paarse) vrijdag leverde een Instagrampost van Universiteit Leiden, waarop hij met twee studenten de progress-vlag hijst, verontwaardigde comments op, zoals: ‘Oh my God, why LGBT? There are many more problems that are more meaningful than just societal diseases such as LGBT.’

Opkomst fascisme

Waar komt die weerstand vandaan? ‘Dit hangt vaak samen met economische en sociale onrust in de maatschappij, zoals in de jaren dertig na de beurscrash van 1920 en de opkomst van fascisme in Europa. Een van de eerste dingen die de nazi’s deden toen ze aan de macht kwamen in Duitsland was het sluiten van een instituut waar onderzoek naar genderidentiteiten werd gedaan. Hun collectie is in beslag genomen en verbrand.

‘Iets soortgelijks gebeurde in de jaren zeventig, na het verlies van de Vietnamoorlog, het Watergate-schandaal, de oliecrisis en de revolutie in Iran. Opnieuw verzetten mensen zich tegen het bestaansrecht van de LHBTI+-gemeenschap, want die tornen aan de hoeksteen van de samenleving.

‘Dit zie je nu ook in Nederland. We hobbelen van crisis naar crisis. Dan gaan mensen zich vastklampen aan wat ze kennen: ik heb een bepaald lichaam, dus ik weet wat mijn sociale rol is en wat ik moet doen in de samenleving. Tegelijkertijd staan er nu steeds meer mensen op die zeggen: ik voel me niet thuis binnen de conventies die we aan ons lichaam koppelen. Die twee bewegingen botsen.

‘We moeten laten zien dat het verruimen van rechten en acceptatie voor de een niet betekent dat een ander rechten moet inleveren. Als ik mij ergens tussen man en vrouw in op het genderspectrum zou willen plaatsen, zeg ik daarmee niet dat een cisman zich niet compleet man mag voelen of zich niet zo zou mogen uiten.’

Vorm van seksisme

Ook zijn er radicale feministen die vinden dat drag een vorm van seksisme is. Zij richten zich voornamelijk op dragqueens en claimen dat cismannen vrouwen ridiculiseren vanuit hun geprivilegieerde positie. ‘In de ergste gevallen wordt drag vergeleken met verkrachting of blackface. Maar het argument wankelt. Het zijn niet de heteroseksuele, witte cismannen die drag als kunstvorm beoefenen, integendeel. Drag kwam op in queergemeenschappen en voornamelijk gemeenschappen van kleur.

‘Daarnaast missen critici die denken dat vrouwen belachelijk worden gemaakt het doel van drag. Het zijn de attributen en objecten die onze cultuur met vrouwelijkheid associeert – torenhoge stiletto’s en make-up – die dragqueens bevragen. Daar is niks inherent vrouwelijks aan. Het is niet zo dat omdat je een bepaald lichaam hebt, je automatisch hakken moet dragen. Heel veel mensen verwarren het idee van vrouw zijn met de sociale conventies rond vrouwelijkheid. Dragqueens willen juist laten zien dat je niet vast hoeft te zitten in een bepaald idee. Zolang je jezelf vrouw voelt, ben je vrouw, ongeacht hoe je je uit.’

Looi van Kessel
Kleren maken de ‘man’
Lezing Studium Generale uit de serie Bending “gender”
Lipsius zaal 019, 19 december 19:30, ook te streamen.