Het had zo prachtig kunnen eindigen. Hij zei het zelf, in het eerste deel van ons marathoninterview (dat jammer genoeg niet de gedroomde Schotse reisreportage ‘met Carel Stolker naar Castle Stalker’ werd): hij keek er naar uit ‘om zijn emeritaat in te glijden’.

Had dat mooier gekund dan in een afscheidscortège in de sneeuw, plechtig schuifelend van het Academiegebouw naar de Pieterskerk?

Er is nog geopperd om een mini-cortège te vormen met alleen het college van bestuur en twee erepromotoren in plaats van alle hoogleraren. Maar burgemeester Henri Lenferink bleef onverbiddelijk, hoe vervelend hij dat ook vond. Ook een optocht van vijf personen bleef ‘een evenement’, en dus niet corona-proof.

Noodmissie

Eenmaal in de kerk is er nóg een uitdaging. Ook de machtsoverdracht wordt ingewikkeld, verklapt de rector. ‘Ik mag de ambtsketen niet om de nek van Hester Bijl hangen, want dan kom ik te dichtbij. Ik leg de keten neer, die wordt dan schoongemaakt en dan moet Hester die bij zichzelf omhangen.’ Ze hebben al geoefend, lacht hij.

Natuurlijk: het is heel zonde dat alles anders gaat.

Maar het had nog erger gekund.

Want in de barre coronatijden wist Stolker toch maar mooi een van zijn noodmissies te voltooien waarvan het voortbestaan aan een zijden draadje bungelde. Vanuit het park, academiegebouw, studeerkamer (met op de achtergrond een uitnodigende klavecimbel) was hij videoboodschappen gaan opnemen om alle studenten en medewerkers moed in te praten. Een cultheld leek geboren, maar die bliksemcarrière dreigde een vroegtijdige dood te sterven, bekent de rector nu.

Waarom ging u vloggen?

‘Ik moest met al dat thuiswerken iets verzinnen om in contact te komen met de gemeenschap, daar ligt mijn kracht. Als rector ben je het boegbeeld van de universiteit, maar hoe ziet een remote rector er uit? Mijn oplossing was een vlog maken. Het werkte: iedereen vond het leuk. Ik weet alleen even niet meer of het van communicatie kwam of van mijzelf…’

Tegen universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke: ‘Weet jij dat nog?’

Van Overbeeke: ‘Je hebt het zelf bedacht. Maar na twee keer zei je: “Ik stop ermee.”’

Stolker: ‘Oh ja.’

Waarom?

‘Mijn dochters begonnen zich een beetje te schamen. Ze dachten echt: “Oh pap, wat doe je nou?” Die vader die de hele dag naar Mahler en middeleeuwse muziek luistert en zichzelf dan opeens voor z’n klavecimbel gaat zitten filmen, dat vonden ze gênant.’

‘Ze zagen mij ook voortdurend op hun Facebook en Insta langskomen. Toen wilde ik ermee ophouden.’

Van Overbeeke: ‘Maar toen zeiden wij: “Nee, ga nou vooral door.”’

Stolker: ‘Dat heb ik toen maar gedaan.’

‘In tijden van crisis staan de echte leiders op. Mozes, Washington, Churchill. En Carel Stolker’, schreef onze columnist Marit de Roij. ‘Onze rector ontpopte zich tot de vlogger waarvan we niet wisten dat we hem nodig hadden.’

‘Daar was ik wel blij mee. Zij is zo geestig! Weet je, wat wel eens onderschat wordt, is de eenzaamheid van de baan daar ergens bovenin Rap 70. Je zit daar zo afgezonderd van het primaire proces, ver weg van de studenten en de gemeenschap door wie je moet worden gedragen. Toen ik thuis kwam te zitten, werd het nog erger. Ik moest dus iets.’

Tegelijkertijd zagen we u radicaliseren op Twitter.

‘De geradicaliseerde rector, dat klopt inderdaad, haha. Het zou leuk zijn om mijn eerste duizend berichten nog eens te bekijken. Dat zijn vast allemaal Bambi-op-het-ijs-tweets.’

U postte brakende emoticons op Twitter, of noemde D66-fractievoorzitter Rob Jetten een ‘snotaap’.

‘Soms vlieg je uit de bocht; Rob trouwens ook. Ik heb dat overigens wel met hem uitgepraat. Naarmate ik ouder werd, en zeker in mijn laatste termijn, kon ik meer risico nemen en me feller in het politieke debat storten.

‘Het had misschien een beetje minder gekund, maar ik kreeg wel invloed op het beleid. In mijn Twitterdiscussie over het bsa met GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld was ik fel, maar volgde er een gesprek in DM’tjes, dan los je dingen vaak weer op.’

‘Het is niet alleen in het zicht vechten, maar ook achter de schermen verder praten. Twitter is ook een instrument van bestuurlijk handelen geworden.’

Maar het bindend studieadvies wordt nu wel door de Tweede Kamer en de minister weer afgebroken. Wat vindt u daarvan?

‘Na 8 februari zeg ik nooit meer iets over het bsa, maar ik heb gezien dat het werkt. De politiek heeft daar lak aan, want die kijkt vooral naar wat kiezers willen.

‘Toen ik rector werd, was studierendement het centrale issue, nu kennelijk weer niet. Toen minister Van Engelshoven drie jaar geleden ineens zei dat ze een maximum bsa van veertig punten wilde, was ik woest. Ik dacht: “Wat gebeurt hier?” Een ander voorbeeld is internationalisering: enkele jaren echt heel belangrijk, nu moet je je verdedigen als een master in het Engels wordt gegeven.

‘Het beleid is allemaal zo hapsnap. Ik heb in al die jaren zoveel veranderingen zien langskomen. Steeds moet het anders, terwijl een universiteit zo behoefte heeft aan een stabiele koers.

‘Ook een ergernis: in het parlement gaat het vrijwel alleen over onderwijs, en nooit over onderzoek, terwijl die zaken zo met elkaar verweven zijn. Ook mijn eigen CDA had er nauwelijks opvattingen over. Toen ik dat merkte, zei ik: “Hallo jongens, vergeten jullie niet een heel cruciale instelling voor de toekomst van de wereld, namelijk de universiteit?” Daarom ben ik mee gaan schrijven aan het verkiezingsprogramma.’

Is Twitter niet ook een gepolariseerde slangenkuil?

‘Ik houd me ver van partijpolitieke zaken. Je bent uiteindelijk de rector van iedereen, en niet alleen maar van rechts of links. Maar op politici die de integriteit van de universiteit aanvallen, reageer ik wel fel. Als Thierry Baudet begint over “de ondermijning van de maatschappij door universiteiten”, dan kun je niet zwijgen.’

U kreeg het daarover ook met Paul Cliteur aan de stok.

‘Op de plek waar we nu zitten, de Curatorenkamer van het Academiegebouw, heb ik hem gevraagd of hij ook vindt dat universiteiten ondermijnende instituties zijn. Hem en Baudet is in Leiden geen strobreed in de weg gelegd.’

‘Hij antwoordde dat hij zich vooral zorgen maakte over de cancelcultuur en safe spaces aan Angelsaksische universiteiten. Dat snap ik goed. Paul Cliteur staat echt voor de diversiteit van opvattingen. Hij is het geweest die me op dat spoor van diversiteit heeft gezet, al heel lang geleden.’

Waarom kwam er dan toch een onderzoek naar antisemitisme?

‘Het ongemak broeide al wat langer, maar na de implosie van FvD ging het opeens heel snel. Kranten schreven over boreale bunkerboys. De signalen over antisemitische opmerkingen in de groepsapps van de jongerenafdeling en bij dat etentje, begonnen niet alleen aan iedereen te raken die bij Forum actief was maar ook aan de afdeling, de faculteit en de universiteit.

‘Terwijl andere partijleden afstand namen van Forum, sprak Paul in Trouw zijn steun uit voor de ideologie van Baudet en het partijprogramma. Hij vond dat hij daarmee voldoende afstand nam van al die verwijten van antisemitisme, maar daar was lang niet iedereen het mee eens. Zo ontstond er een dynamiek op sociale media en verder groeiend ongemak aan de universiteit.’

‘Daar moet je wat mee als college van bestuur. We geloofden er geen bal van dat Paul iets te maken had met antisemitisme, racisme of islamofobie, maar het ging helemaal los, en er kwamen ook verwijten dat er bestúúrlijk niet gehandeld zou zijn. Daarom hebben we besloten het te laten uitzoeken, ook ter bescherming van de mensen zelf.

‘Het is de klem waarin je als bestuurder zit. Hoogleraar universiteitsgeschiedenis Willem Otterspeer omschreef het prachtig: “Je moet als rector pyromaan en brandweerman tegelijk zijn.” Je moet zorgen dat het knettert, de diversiteit van opvattingen, maar je moet ook op tijd die brand blussen.

‘Ik heb er in 2018 een diesrede aan gewijd: laat het bliksemen, stimuleer de discussie! Steeds het debat met elkaar aan gaan, dat is de Leidse traditie, zie de godsdiensttwist tussen Arminius en Gomarus. Het hoort bij onze wetenschappelijke geschiedenis.’

De commissie concludeerde dat er niets aan de hand was. Cliteur spreekt inmiddels van een ‘trial by Twitter’ en ‘guilt by association’. Wat vindt u daarvan? En ziet u dit als een smet op uw rectoraat?

‘Nee. Voor mij als rector was belangrijk dat er afstand zou worden genomen van elk signaal van antisemitisme. Paul was onze brug tussen Forum en de universiteit. Wij kozen ervoor, als de brandweerman van Otterspeer, om daar volstrekte duidelijkheid over te krijgen. Dat had Paul in het interview in Trouw te veel laten hangen.’

‘Waar ikzelf wel spijt van heb is dat ik mijn tweet koppelde aan een vraag van een van de medewerkers van een heel andere faculteit. Zij heeft vervolgens van talloze hele en halve trollen een hoop ellende over zich heen gekregen, en dat verdiende ze totaal niet.

‘Maar weet je, we kunnen, als universiteit, faculteit en afdeling goed uit de voeten met de verstandige aanbevelingen van de commissie-Corstens. En Paul, Joanne en ik hebben een prima verstandhouding. We kijken weer vooruit.’

Hoe moet het verder met het hoger onderwijs? Met protestgroep WOinActie bent u het inmiddels eens dat de werkdruk drastisch omlaag moet.

‘De bekostiging moet op de schop, dat vindt iedereen die er verstand van heeft. Vice-collegevoorzitter Martijn Ridderbos houdt zich er landelijk heel intensief mee bezig. Bijvoorbeeld: wat mag een opleiding nou precies kosten? Dat moet klaar zijn voor de formatie van een nieuw kabinet.’

‘De manier waarop we onze mensen beoordelen gaat ook veranderen. In Leiden zijn we heel sterk in individuele excellentie met bijvoorbeeld al die Spinoza’s en Stevinnen. Dat is onze kracht, heel goed. Maar we moeten óók kijken naar medewerkers die excelleren in het onderwijs. En, is ons leiderschap wel goed genoeg? Of, geven de wetenschappers die veel subsidies binnenhalen wel genoeg onderwijs, of kopen zij zich eigenlijk vrij?

‘Dat zijn vragen die in het begin van mijn rectoraat minder speelden. Toen was de dominante vraag in universiteiten zoals de Leidse: hoe komen we hoger in de rankings?’

Moeten er niet gewoon minder studenten komen?

‘Zoals het nu gaat, kunnen we het niet blijven volhouden. Sommige studenten die nu naar de universiteit gaan, zijn beter op hun plaats op een hogeschool. Maar dat wordt als "lager" gezien dan de universiteit. Volkomen ten onrechte. Dat idee is een verwoestend stigma op hogescholen.’

En strenge selectie aan de poort?

‘Daar ben ik erg op tegen, omdat dan de neiging zal ontstaan om vooral te focussen op cijfers; hardere indicatoren hebben we immers nauwelijks. Ik ben zelf iemand die dan misschien geen kans zou hebben gehad: bij mij was de middelbare school ook hangen en wurgen. Een open toegang heb ik altijd een van de krachtige kanten van het Nederlandse stelsel gevonden.’

‘Het is beter om ergens aan het eind een maatregel te treffen. Ik was wel voorstander van de langstudeerboete: wie er te lang over doet, moet meer betalen. Ergens in een opleiding moet je wel zeggen: “Hallo studenten! Let op!” Het werkte destijds ook: iedereen die tegen een laatste vak of scriptie aan zat te hikken, ging ineens als een gek aan de slag. We hadden meer afgestudeerden dan ooit. Helaas, die regeling is gesneuveld.’

Dus als u straks minister van Onderwijs bent, keert de boete terug?

‘Ja, haha. Dan word ik de minister van de langstudeerboete.’

Maar even serieus: als Wopke Hoekstra na de verkiezingen belt, bent u dan beschikbaar?

‘Nee. Nog los van dat ik er echt te oud voor ben, wil ik geen minister worden. En áls het al aan de orde zou zijn – maar ik doe het écht niet – zou Justitie mijn voorkeur hebben, en niet Onderwijs. Maar het gaat niet gebeuren.

‘Ik wil geen grote dingen meer en heb me voorgenomen om voor 1 september helemaal geen klussen aan te nemen. Het thuisfront wil me voorlopig ook weer even zien. Voordat je het weet, zit je in raden van toezicht van alles en nog wat.

‘Ik wil eerst nadenken over wat ik met het vierde kwart van mijn leven, tot mijn achtentachtigste, wil doen. Ik ben de afgelopen jaren zo gaan samenvallen met de universiteit. Het is belangrijk om even afstand nemen. En bedenk, er is een nieuw “Team Rapenburg”, en niets is dan zo hinderlijk om voortdurend ondertiteling te krijgen van een man die in de Leidse Bilderdijkstraat woont.’