‘Ik houd van niche interesses’, zegt Eliot Higgins (46). ‘Daarmee vind je juist dingen die iedereen over het hoofd ziet. In de jaren negentig had de CIA een geheim netwerk van vliegtuigen om gevangenen te verplaatsen tussen zogenaamde black sites. Dat werd ontdekt door vliegtuigspotters die van al die toestellen gegevens bijhielden en op den duur een patroon zagen. Dat hadden ze nooit opgemerkt als ze niet geobsedeerd waren geweest door vliegtuigen.’

Met die gedachte richtte hij in 2014 Bellingcat op. ‘In het begin was het een vrijwilligersorganisatie. Iedereen liet zich leiden door persoonlijke interesses. Zo zijn we onderzoek gaan doen naar MH17 en de conflicten in Oekraïne.’ Inmiddels is het platform voor burgerjournalistiek uitgegroeid tot een professionele organisatie met tientallen onderzoekers in vaste dienst.

Vrijdag, tijdens de viering van het 450-jarig bestaan van de Universiteit Leiden, krijgt Higgins een eredoctoraat voor zijn bijdragen aan het gebruik van open source intelligence om historische accuratesse en een eerlijke rechtsgang te waarborgen. Maar persoonlijke belangstelling in niche onderwerpen blijft belangrijk, vertelt Higgins via videoverbinding vanuit zijn huis in het Engelse Leicester. ‘Dat is geweldig voor ons werk, en daar zoek ik nog steeds naar als we nieuwe mensen aannemen.’

Digitale voetafdruk

Zijn onderzoekers maken gebruik van allerlei openbare bronnen, van wetenschappelijke tijdschriften, kranten, forumposts tot beelden op sociale media. Vooral bij die laatste categorie laten de mensen meer sporen na dan ze denken, óók als ze betrokken zijn bij potentiële oorlogsmisdaden. ‘Tijdens een specifiek conflict komen ze er na een tijdje misschien wel achter dat ze hun digitale voetafdruk beter moeten verbergen. Maar conflicten ontstaan steeds op nieuwe plekken op de wereld, dus er is overal wel wat materiaal om te onderzoeken.’

Dat medewerkers daarbij in aanraking komen met traumatiserende beelden, bijvoorbeeld van de afloop van een aanval met chemische wapens in Syrië, beseft Higgins zich terdege. ‘Ik weet dat er mensenrechtenorganisaties zijn geweest in een niet al te ver verleden die zich niet realiseerden dat zulke beelden net zo traumatisch kunnen zijn als zelf ooggetuige zijn van die gebeurtenissen. Iedereen die dit onderzoek benadert met het idee dat je er maar gewoon doorheen moet bijten is een idioot en zou niet in dit vak moeten werken. Het is niet gezond om de schade die dat soort beeldmateriaal kan aanrichten te minimaliseren. We hebben een zeer open houding ten opzichte van geestelijke gezondheid, zorgen dat iedereen daar toegang toe heeft en moedigen dat ook aan.’

Verantwoording

Hoe gaat hij zelf om met zulke beelden? ‘Of ik er nu naar kijk of niet: al die vreselijke dingen gebeuren. Maar als we er wel onderzoek naar doen, is er tenminste een kans dat er iemand tot verantwoording wordt geroepen. En de volgende keer dat mensen overwegen een oorlogsmisdaad te plegen zijn ze zich er misschien meer van bewust dat ze gepakt kunnen worden.’

Higgins’ eredoctoraat is specifiek voor zijn werk dat vervolging van oorlogsmisdaden mogelijk maakt. Daar houdt Bellingcat ook vanaf het begin rekening mee. ‘We hebben een aparte eenheid voor justitie en verantwoording opgezet zodat het onderzoek vanaf het eerste moment maximaal voordeel kan opleveren bij een mogelijk juridisch proces.

Daarnaast vindt Higgins het belangrijk om die vaardigheden over te brengen op de volgende generatie. ‘Zij halen bijna al hun nieuws van sociale media. Dat lijkt misschien eng voor ouderen die daarbij alleen aan TikTok-dansjes of Andrew Tate denken. Maar ik zie ook potentie.’

Het mooie aan open source onderzoek is de laagdrempeligheid. Encyclopedische kennis van Russische luchtdoelraketten is zeker geen vereiste, verzekert hij. ‘God, nee. Absoluut niet. Iedereen kan het doen. Geolocatie (de locatie van een foto bepalen, red.) is een van de absolute kernvaardigheden van open source. Je moet het gewoon proberen, dan word je er steeds beter in. Op onze site hebben we sinds een tijdje ook puzzels, waarbij je de locatie van een foto moet achterhalen.

Gemeenschappen

‘Er zijn ook games zoals Case of the Golden Idol of The Roottrees Are Dead die je goede open source onderzoeksvaardigheden aanleren. Die zou ik echt aanraden.

‘We hebben ook een Discord-gemeenschap met meer dan 30.000 leden. Er zijn al verschillende artikelen gepubliceerd gebaseerd op hun bijdragen. Sommigen doen het voor de lol of uit interesse voor een bepaald onderwerp. Maar een publicatie bij Bellingcat staat ook mooi op je cv.

‘Bij Bellingcat bouwen we netwerken en gemeenschappen, we trainen mensen en laten ze onderzoek doen. Als mensen dat niet kunnen, zullen ze uit wantrouwen en cynisme uitkomen bij complottheorieën en extreme ideologiën. Als je kijkt wat er nu in de Verenigde Staten gaande is met Elon Musk moeten we echt aan de slag. Door mensen kritische denkvaardigheden aan te leren maak je de democratie weerbaarder.’