Hoe komt het dat steeds meer bacteriën resistent zijn tegen antibiotica?
‘Bacteriën leven al 3,5 miljard jaar op deze aarde en hebben zich in al die jaren moeten verdedigen tegen andere bacteriën, schimmels en planten die stoffen maken waar ze niet goed tegen kunnen.

‘Die stoffen moeten ze afbreken of tegenhouden om te kunnen overleven, waardoor bacteriën na verloop van tijd bepaalde resistentiemechanismen ontwikkelen, die ze aan elkaar kunnen doorgeven. Dat is de evolutie van die bacterie.

‘Wat in de afgelopen decennia is gebeurd, is dat een aantal van die natuurlijke stoffen is ontdekt en veelvoudig wordt gebruikt als geneesmiddel: antibiotica. Naar hoe meer antibiotica je gebruikt, hoe vaker bacteriën die stoffen moeten afbreken. Zo wordt een bacterie die ziekmakend is voor de mens resistent tegen een bepaald antibioticum. Dat is een directe bedreiging voor onze gezondheid.’

Hoe groot is dat probleem?
‘Het neemt sterk toe. Een aantal jaar geleden werd een commissie aangesteld in Groot-Brittannië om de ontwikkeling en de consequenties van de antibioticaresistentie te voorspellen. De voorspelling was dat vanaf 2050 gemiddeld 10 miljoen mensen per jaar zouden sterven. Als die bacteriën nog steeds gevoelig zouden zijn voor antibiotica, hoeven die mensen niet te overlijden.

‘Dat vonden we destijds een verstrekkende voorspelling, maar vorig jaar publiceerde een andere onderzoeksgroep een analyse van hoeveel mensenlevens antibioticaresistentie in 2019 heeft gekost: toen ging het al om 1,3 miljoen. Dus 10 miljoen in 2050 bleek opeens niet zo gek.

‘Dan denk je misschien: hoe kan dat zo snel gaan? Alle antibiotica die we gebruiken, komen in ons ecosysteem terecht. Antibioticaresistentie in het ziekenhuis, de huisartsenpraktijk en veeteelt zijn uiteindelijk allemaal met elkaar verbonden.’

Wat is ertegen te doen?
‘We kunnen een aantal stappen nemen. In de eerste plaats is preventie van belang. Als je geen infecties hebt, hoef je geen antibiotica te gebruiken. Dat betekent dat we moeten voorkomen dat mensen infecties krijgen, bijvoorbeeld in het ziekenhuis, maar ook – en dat is voor Nederlanders heel vanzelfsprekend – door schone drinkwatervoorziening, goede voedselhygiëne en vaccinaties.

‘Mocht iemand toch een infectie krijgen, dan moeten we zorgen dat die antibioticabehandeling zo effectief mogelijk is. Dat begint al bij een diagnose. Als je weet om welke bacterie het gaat, hoef je niet met een breed spectrum aan antibiotica te behandelen en gebruik je alleen een antibioticum die die ene bacterie aanpakt. Daarnaast kunnen kuren vaak een stuk korter worden toegediend.’

En buiten de gezondheidszorg?
‘Resistentie heeft ook te maken met grote maatschappelijke thema’s, zoals klimaatverandering en armoede in de wereld. Door de opwarming van de aarde kunnen muggen, teken en andere insecten die ziekten verspreiden meer gebied beslaan. Als het warmer wordt, zie je dat insecten ook steeds noordelijker trekken. Steeds meer mensen krijgen dan last van infectieziekten en meer mensen zullen antibiotica nodig hebben.

‘Daarnaast zit op microplastics een laagje eiwitsuikers waarin bacteriën zich kunnen verschuilen. Het eigenaardige is dat bacteriën in die laag makkelijk resistentiemechanismen met elkaar kunnen uitwisselen, wat ook bijdraagt aan de ontwikkeling van antimicrobiële resistentie

‘Als we armoede en honger willen tegengaan en we doen dat volgens het huidige consumptiepatroon, moeten we 30 tot 50 procent meer vlees “creëren”. In veeteelt wordt dat veelal gedaan met antibiotica, zodat vee sterker is en meer vlees op het bot krijgt. Zo komen meer antibiotica in ons ecosysteem terecht, terwijl dat niet nodig is als we ons consumptiegedrag aanpassen.

‘Dus niet alleen artsen kunnen antibioticaresistentie tegengaan. Door voorzichtig om te gaan met plastic, minder vlees te eten en minder te vliegen, kun je zelf al veel doen. Alles wat je moet doen om onze aarde te behouden, moet je ook doen om antibioticaresistentie tegen te gaan.’

Mark de Boer houdt zijn oratie op vrijdag 9 juni om 14:15 in het Academiegebouw