‘Fantastisch! Wat leuk.’ Prof.dr. Bram Koster is opgetogen als hij de Celzoomer voor het eerst ziet. De mensen in zijn groep, de afdeling elektronenmicroscopie van het Leids Universitair Medisch Centrum, hebben twee jaar gewerkt aan de software die de afbeelding mogelijk maakte.
Het resultaat mag er wezen: de Zoomer is een reusachtig touch-screen waarop honderden zebravisjes rondzwemmen. Raak het scherm aan, en je zoomt in op een mamazebravis met een larfje. Op dat larfje kan je steeds verder inzoomen door je vingers uit elkaar te bewegen, net als bij een iPad. Al snel slaan de kleurenfoto’s door de lichtmicroscoop om in zwart-witte elektronenmicroscopie-foto’s. Als je naar echt kleine dingen wil kijken, kronkelt licht er omheen, en moet je overstappen op elektronen.
Op zijn verst ingezoomd is het larfje van anderhalve millimeter lang maar liefst vijfhonderdduizend keer vergroot. Op die schaal zie je het resultaat van 30 duizend foto’s die softwarematig aan elkaar zijn geknoopt. Het scherm is dan gevuld met slechts enkele cellen. Zou je een printer aan de Celzoomer hangen en op die stand aan het werk zetten, dan heb je meer dan vijf miljoen velletjes nodig: de totale foto is 800 bij 400 meter groot, en bevat zo’n 500 gigabyte aan data.
In het piepkleine, doorzichtige visje gaat een enorme diversiteit aan weefsels schuil. In de spiercellen zie je spiervezels zitten, de haarvormige darmcellen zijn zowel van de zijkant als in dwarsdoorsnede zichtbaar. De organellen, onderdelen van de cel, zijn duidelijk herkenbaar. De verschillende soorten weefsels en celonderdelen zijn voorzien van gesproken commentaar, zodat de bezoeker kan leren waar hij nou eigenlijk naar kijkt.
Naturalis is apetrots op het nieuwste museumstuk. ‘Het is voor ons een experiment in vernieuwing’, vertelt medewerkster Ilse van Zeeland. ‘Je kan het in een natuurhistorisch museum niet meer niet over kleinere dingen als cellen hebben. Nu kunnen we zien hoe bezoekers omgaan met dat microniveau.’ Ze hoopt dat biologieleraren uit vijf en zes vwo hun leerlingen meenemen naar het museum voor een interactieve les.
Koster legt uit dat het plaatje niet alleen ter lering en vermaak van museumbezoekers is gemaakt. ‘We werkten mee aan onderzoek naar bottumoren. Zebravissen zijn heel geschikt om dat te bestuderen. Als je dat wil doen, moet je ook weten hoe een gezonde vis eruit ziet. Het begon beperkt, met alleen de botten, maar we merkten dat een afbeelding van het hele dier ontzettend handig is in de communicatie.’
‘Dit soort afbeeldingen is niet alleen leerzaam voor scholieren, maar ook voor andere wetenschappers. In mijn eigen groep merk ik dat er discussies ontstaan. We werken veel met virusinfecties, en dan zie je dat virologen anders naar een afbeelding kijken dan celbiologen. Ik dacht eerst dat het vooral leuk zou zijn, maar het is wetenschappelijk heel belangrijk.’
Zijn groep heeft van hetzelfde larfje nog 24 andere doorsnedes gemaakt en op dezelfde manier gefotografeerd. Uiteindelijk moeten ook die openbaar worden, als een soort biologische Google Earth. De uitgevers van wetenschappelijke bladen liggen echter dwars: als hij zijn foto’s nu al deelt, mag hij er niet meer over publiceren.
Structuurchemicus prof.dr. Jan Pieter Abrahams kijkt naar een volledig ingezoomde hersencel. ‘Die zwarte kronkel daar is een chromosoom – een heel groot DNA-molecuul’, vertelt hij. ‘Het lichtere stukje bevat blijkbaar informatie die belangrijk is voor hersencellen. Een spiercel van jou lijkt sprekend op een spiercel van een zebravis, terwijl een hersencel er weer heel anders uitziet. Die verschillen hebben te maken met hoe cellen met hun DNA omgaan.’
Abrahams zal vandaag de Celzoomer officieel openen. Hij is het hoofd van Cyttron II, een samenwerkingsverband tussen universiteiten en bedrijfsleven dat zich specialiseert in technieken om de onzichtbare structuren van het leven zichtbaar te maken. Cyttron heeft een groot gedeelte van de kosten van de Zoomer betaald. ‘Het duurt lang voordat mensen daar echt wat zullen hebben aan ons onderzoek. Dit ding is bedoeld om uit te leggen wat we doen. Het laat zien dat op deze schaal zebravissen er eigenlijk hetzelfde eruit zien als mensen; en dus heel geschikt zijn om onderzoek naar te doen. Goed uitleggen waar je mee bezig bent is belangrijker en moeilijker dan iedereen denkt.’
De Celzoomer is het resultaat van werk van Frank Faas, Cristina Avramut, Bram Koster en Raimand Ravelli van het LUMC. Hij wordt donderdagmiddag officieel geopend; vanaf vrijdag mag het gewone publiek ermee aan de slag. Naturalis, Pesthuislaan 7