Op 12 januari onthulde Mare dat het college van bestuur van plan is om de slimme camera’s die ze heeft aangeschaft voor het monitoren van de bezetting van de collegezalen weer aan te zetten. In het artikel wordt de vice-voorzitter van het bestuur geciteerd die stelt dat de privacy nu gewaarborgd is en dat het bestuur de resterende risico’s accepteert.

Het advies van de universiteitsraad wordt belangrijk geacht... tenzij dit negatief is, in welk geval het op de merites zal moeten worden ‘gewogen’. Deze schijnbaar geruststellende woorden verhullen het feit dat niets van dit alles is voorgelegd aan degenen die de collegezalen gebruiken, d.w.z. de mensen die zullen worden gecontroleerd, geteld en gesurveilleerd.

Ons kernbezwaar is dit: het gebruik van slimme camera’s en surveillancetechnologie in universiteiten ondermijnt de academische waarden van vrijheid en autonomie. Het geeft studenten en personeel de boodschap dat ze niet worden vertrouwd en voortdurend onder toezicht moeten staan.

Afschrikwekkend

Vanuit het oogpunt van studenten en personeel kan het gebruik van deze technologieën een afschrikwekkend en onderdrukkend effect hebben. Het versterkt gevoelens van onveiligheid voor iedereen, maar vooral voor degenen die (historisch) het meest kwetsbaar zijn en voor degenen die uit eerste hand ervaring hebben met autoritaire regimes en onderdrukking.

Function creep is ook een reëel gevaar. Surveillancetechnologie wordt aanvankelijk vaak geïnstalleerd met een beperkte functionaliteit, maar uiteindelijk uitgebreid om de technologische mogelijkheden te benutten.

Zoals het Universitair Facilitair Bedrijf zelf toegaf, zou de functionaliteit van de camera’s in de toekomst door het universiteitsbestuur kunnen worden uitgebreid als men dat zou willen. In dat geval heeft men onmiddellijk de beschikking over honderden krachtige AI-gestuurde minicomputers met 3D-camera’s die kunnen volgen waar studenten en personeel lopen, welk geslacht zij hebben en zelfs waar zij kijken. De slogan van Xovis, het bedrijf dat deze camera’s maakt, is niet voor niets Way more than people counting! (En dan hebben we het nog niet eens over de zorg dat het systeem gehackt zou kunnen worden, want die risico’s worden nu blijkbaar aanvaardbaar geacht).

Toen Mare in november 2021 voor het eerst berichtte over de geheimzinnige installatie van honderden slimme camera’s en de ernstige gaten in de beveiliging daarvan, was het verzet van studenten en faculteit direct en massaal. Studenten organiseerden protesten en meer dan 1800 mensen ondertekenden een door studenten geïnitieerde petitie waarin werd opgeroepen de camera’s weg te halen. Bovendien stuurden 170 medewerkers van de faculteit Sociale Wetenschappen een brandbrief naar decaan Paul Wouters.

Opgetrokken wenkbrauwen

De berichtgeving over #Cameragate leidde zelfs tot uitingen van bezorgdheid onder parlementsleden en de toenmalige minister van Onderwijs, Ingrid van Engelshoven, die ‘haar wenkbrauwen optrok’ bij het nieuws.

In reactie op deze massale onrust zette het college van bestuur de camera’s uit en beloofde het de veiligheidsrisico’s nader te onderzoeken. Ook beloofde het met de betrokkenen te praten en naar de bezwaren te luisteren. Het eerste is nu gebeurd en het bestuur acht de resterende veiligheids- en privacybezwaren expliciet acceptabel.

Een echt gesprek met de vele betrokkenen heeft echter niet plaatsgevonden. Er is een symposium gehouden onder de titel: ‘Technologie en privacy: vertrouwen of wantrouwen?’, maar dat symposium ging slechts zijdelings over de slimme camera’s. Het was in ieder geval geen brede raadpleging van de academische gemeenschap. In de loop van de afgelopen anderhalf jaar was er geen breder debat over de wenselijkheid van het gebruik van dergelijke invasieve surveillancetechnologie aan de Universiteit Leiden.

De bestuursstrategie om een onpopulaire beslissing uit te stellen totdat de onrust is weggeëbd, is uiterst cynisch en ondemocratisch. Het bestuur besloot om de camera’s uit te zetten onder druk van massaal verzet. Nu raffelen ze het proces van overleg af.

Overhaaste poging

Naar verwachting stemt de universiteitsraad al op 30 januari over de kwestie, met twee weken later een besluit in het college van bestuur. Afgelopen september zei universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke dat het niet alleen gaat om de juridische aspecten van de privacywetgeving, maar ook om de privacy zoals die door studenten en medewerkers wordt ervaren. Het handelen van het college ondermijnt dit sentiment.

Deze overhaaste poging om de camera’s weer aan te zetten laat zien - net zo goed als de rampzalige uitrol van deze camera’s in 2021 - dat surveillancetechnologieën vaak worden geïmplementeerd zonder voldoende inbreng of toestemming van de gemeenschap die ze moeten surveilleren. Het installeren van slimme camerasystemen en surveillancetechnologie in universiteiten zonder de geïnformeerde toestemming van de gemeenschap geeft blijk van een complete minachting voor de privacy en autonomie van studenten en personeel.

Dit gebrek aan transparantie en overleg maakt duidelijk dat het college van bestuur geen waarde hecht aan de meningen en zorgen van de bredere universitaire gemeenschap. Studenten en personeel, die het meest te maken zullen krijgen met het gebruik van deze technologieën, zouden degenen moeten zijn die de beslissing nemen over het al dan niet invoeren ervan.

‘Oplossing op zoek naar probleem’

Het college van bestuur heeft nog altijd niet fundamenteel aangetoond dat dit top-of-the-line slimme camerasysteem met een overdaad aan functionaliteiten noodzakelijk en proportioneel is. Dit systeem installeren met als enige doel mensen te tellen is alsof je een Ferrari koopt om de boodschappen te doen. Waarom niet een eenvoudiger systeem aanschaffen dat deze functionaliteiten niet heeft? Ook al worden bepaalde opties in eerste instantie niet aangezet, hun enorme potentieel maakt deel uit van het pakket. De universiteit zou in plaats van deze camera’s moeten kiezen voor privacy by design.

Als gemeenschap keuren wij het gebruik van slimme camerasystemen en surveillancetechnologieën af. Wij roepen de universiteitsraad op om samen met ons het gebruik ervan op de universiteit af te wijzen. Slimme camera’s zijn, om de woorden van SP-Kamerlid Peter Kwint te gebruiken, ‘een oplossing op zoek naar een probleem’. De camera’s zijn onverenigbaar met de academische waarden van vrijheid en autonomie en ondermijnen ons recht op privacy. Ze maken een farce van het motto ‘Praesidium Libertatis’ van de Universiteit Leiden.

In plaats daarvan moeten we werken aan een cultuur van vertrouwen en respect en een studeer- en werkomgeving waarin studenten en personeel zich vrij voelen om zich te uiten en een open dialoog aan te gaan zonder angst om gecontroleerd te worden.

Haal ze weg!

Alex Brandsen, Remco Breuker, Leila Demarest, Petr Kopecky, Andrew Littlejohn, Hilde van Meegdenburg, Francesco Ragazzi, Tom Theuns en Elmer Veldkamp zijn verbonden aan de faculteiten Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen