Met kerst deed mijn vader mijn moeder ooit een luxueuze cafetière cadeau. Mijn moeder gebruikte het ding één keer, concludeerde dat ze filterkoffie toch lekkerder vond, en liet voortaan de cafetière – al haar luxuositeit ten spijt – achterin het keukenkastje verstoffen. Een besluit dat, gezien de gedane investering, op mijn vaders misprijzen kon rekenen.

Was de keuze van mijn moeder dan de verkeerde?

Neen, weet ik sinds het eerstejaarscollege economie dat ik elf jaar geleden volgde bij de legendarische dr. Auke Leen. Stel, zo legde hij mij en mijn studiegenootjes voor, je gaat naar een restaurant en je bestelt een hele pizza – zeg, voor tien euro. (Ik herhaal: het was 2012. Pizza’s kostten tien euro, discotheek In Casa was nog open, en je mocht nog alles zeggen tegen iedereen. Alles! Tegen iedereen! Dat waren nog eens tijden!)

Maar wat wil het geval, vervolgde Auke Leen, na één stuk pizza heb je eigenlijk genoeg gehad. Welnu, wat schrijft de economische wetenschap voor in zo’n situatie? (Op dit punt hingen we aan zijn lippen.) Simpel: stop met eten. Want eet je dat ding tegen heug en meug toch helemaal op, dan vergroot je alleen maar je verlies: je lijdt niet alleen de financiële kosten die je toch al hebt gemaakt, maar daarbovenop ook nog eens buikpijn. €10 < €10 + buikpijn. Laten staan dus, die pizza.

Als je er eenmaal op gaat letten, en sinds die ene dag in 2012 kan ik niet anders, doet de ‘betaalde-pizza-kwestie’ zich in vele gedaanten voor. Die nieuwe schoenen die toch blijken te knellen: dragen of niet? Het hotelzeepje dat zat inbegrepen bij de prijs van de kamer maar eigenlijk helemaal niet lekker ruikt: gebruiken of weggooien? De niet-restitueerbare boeking bij een camping in Noord-Frankrijk waar het maar blijft stortregenen: volharden of opgeven? Auke Leen zou het wel weten: niet kniezen over de geleden kosten, en dumpen die schoenen; lozen dat zeepje; maken dat je wegkomt van die camping.

Ook de Leidse universiteit zit momenteel met een behoorlijk netelige betaalde-pizza-kwestie in haar maag. De samenvatting: in coronatijd laat de universiteit een camerasysteem installeren om de ruimtebezetting in collegezalen te monitoren. Prijskaartje: ruim €220.000. De zogeheten ‘classroom scanners’ blijken echter tot veel meer in staat dan alleen mensen tellen. Ook hun gender, lengte, gezichtskenmerken, bewegingspatronen, en kijkrichtingen kunnen worden geregistreerd.

Kortom, de universiteit blijkt haar gebouwen te hebben voorzien van iets wat in potentie neerkomt op een high-tech surveillancesysteem – met de beste bedoelingen, maar toch. Er volgt een storm van protest onder medewerkers en studenten, waarna de camera’s worden uitgeschakeld.

Maar nu wil het college van bestuur ze toch weer aanzetten. De Universiteitsraad moet nog een advies uitbrengen over de kwestie.

De bezwaren tegen de camera’s zijn inmiddels al talloze keren uit de doeken gedaan, door protesterende studenten en ter zake kundige wetenschappers; in Mare en landelijke media; in een petitie en een open brief die gezamenlijk al meer dan tweeduizend handtekeningen tellen. De argumenten appelleren aan waarden als privacy, vrijheid, en respect – en als politiek filosoof meen ook ik dat hier belangrijke ethische principes op het spel staan.

Als de taal van de ethiek echter niet overtuigt, dan ben ik best bereid om voor één keer de taal van de economie te spreken. De taal van Auke Leen.

De universiteit heeft twee opties. Eerste optie: de camera’s van de muur halen en ze tot het einde der tijden diep in de kelder van Rapenburg 70 laten verstoffen. Kosten: €220.000. Plus, als men nou echt zo graag de exacte zaalbezetting wil weten, eventueel een extra centje voor de aanschaf van een low-tech (of, liever nog, non-tech) alternatief.

Tweede optie: de camera’s laten hangen en weer in gebruik nemen. Kosten: €220.000. Plus een unheimlich gevoel bij studenten en medewerkers die onder het oog van de camera’s moeten studeren en werken. Tel daarbij op een vertrouwensbreuk met eigen wetenschappers die vanuit hun professionele expertise fundamentele bezwaren tegen het systeem kenbaar hebben gemaakt. Tot slot een fikse knauw aan het imago van de Leidse universiteit als ‘Praesidium Libertatis’ – niet bepaald bevorderlijk voor het aantrekken van begaafde academici en studenten in de toekomst. Kom er maar in, Auke Leen!

De classroom scanners zijn de cafetière die geen lekkere koffie zet, de pizza die je niet meer lust, de knellende schoenen, het stinkende zeepje, de natte camping. Opgeven is de enige rationele keuze.

Josette Daemen is promovendus aan het Instituut Politieke Wetenschap van Universiteit Leiden