Geachte rector,
Bij mij is een glas altijd half vol. Als ik kijk naar de Leidse wetenschappelijke publicaties, ben ik erg blij dat niet alleen ik maar de hele wereld gemakkelijk toegang heeft tot een deel ervan. In de Leidse repository, een soort kleine digitale bibliotheek, zijn namelijk bijna 20.000 publicaties te vinden die voor het grootste deel open toegankelijk zijn.
Daar zitten twee mooie oude proefschriftjes van Hugo de Groot tussen (onder andere Physicarum disputationum septima de infinito, loco et vacuo uit het jaar 1597) maar ook het Leidse proefschrift van slangenkenner Freek Vonk (Snake evolution) uit 2012. En nog veel meer moois. Helaas zijn het maar 20.000 publicaties, wat ongeveer de Leidse wetenschappelijke oogst van een paar jaar is. Bovendien zit een deel van die publicaties achter slot en grendel: ofwel met een embargo van enkele jaren, ofwel omdat alleen het voorwoord en de samenvatting openbaar is gemaakt.
1,5 miljoen keer geraadpleegd
In totaal bevat de Leidse repository op dit moment 19.257 publicaties. Ik schat dat daarvan 10 procent deels of geheel niet toegankelijk is vanwege een embargo. Enkele faculteiten zijn behoorlijk vertegenwoordigd: de faculteit W&N met meer dan 4.000 en Rechten en Letteren met elk meer dan 3.000 publicaties. De Leidse repository bevat verder meer dan duizend scripties en meer dan 2.500 dissertaties. Zelfs een relatief klein instituut als het Afrika-Studiecentrum heeft meer dan 1.350 publicaties met volledige toegang.
Die 20.000 Leidse publicaties werden in 2012 bijna 1,5 miljoen keer gedownload, om precies te zijn: 1.416.107. Downloads vonden plaats vanuit diverse landen. Uiteraard het meest vanuit Europa en Amerika, maar ook vele tienduizenden keren uit Afrika en Zuid-Amerika.
Uitgevers
Natuurlijk zijn er meer belangen. Wetenschappers hebben belang bij een goed functionerend wetenschappelijk bedrijf en daar horen goed functionerende uitgevers en tijdschriften bij. Voor niets gaat de zon op, en uitgevers hebben recht op een tegenprestatie voor de nuttige functies die zij als organisatoren (peer review, redactie) en verspreiders (website, toegang) vervullen. Maar universiteiten hebben ook rechten en het is onzin om als universiteit drie keer voor publicaties te betalen (salaris auteurs, salaris peer-reviewers en bibliotheekabonnement). Onderling moeten daar goede afspraken over gemaakt worden, bijvoorbeeld over embargo’s. Een embargo van een jaar is voor sommige wetenschapsgebieden misschien te kort, voor anderen veel te lang. Maar als maximum is het wellicht een hanteerbaar embargo.
Belang Open Access
Er is een aantal redenen waarom open toegang tot wetenschappelijke informatie belangrijk is.
1. Wetenschap veronderstelt een open debat. Grotere toegankelijkheid vergroot de kans op reactie en controle. Zie ook het recente KNAW-rapport van Kees Schuyt c.s. (Zorgvuldig en integer omgaan met wetenschappelijke onderzoeksgegevens), waar met name ingegaan wordt op het voorkomen van fraude.
2. Universiteiten moeten niet teveel betalen voor kennis die zij voor een deel zelf genereren. Zelfstandige onderzoekers, maar ook wetenschappers en studenten in minder ontwikkelde landen kunnen alleen van wetenschappelijke publicaties kennis nemen als die open toegankelijk zijn.
3. Open toegang tot wetenschappelijke resultaten helpt om de maatschappelijke functie (outreach & valorizatitie) van de universiteit vorm te geven. Ook het bedrijfsleven kan hiervan profiteren.
Veel universiteiten in de wereld beseffen dat belang. Universiteiten als Princeton en Harvard hebben allebei een duidelijke Open Access Policy. De Engelse regering eist dat onderzoek dat met overheidsgeld plaatsvindt ook open toegankelijk gepubliceerd wordt. In februari 2013 verklaarde de Obama-regering dat publicaties uit onderzoek dat door de overheid betaald wordt, binnen 12 maanden gratis toegankelijk moeten zijn.
De Leidse universiteit beseft dat allemaal heel goed. Al in mei 2005 tekende collegelid Joris van Bergen namens Leiden de Berlin Declaration on Open Access, Acht jaar later wordt het tijd om die ondertekening meer inhoud te geven. Diverse Leidse faculteiten doen op dit moment weinig tot niets aan het bevorderen van Open Access. De universiteitsbibliotheek lijkt zich vooral toe te leggen op het beschikbaar maken van proefschriften. Bij decanen en besturen staat het belang van open toegang van wetenschappelijke informatie niet duidelijk op het netvlies. Bij de laatste twee toegevoegde dissertaties in maart 2013 stond zelfs de helft van de tekst achter slot en grendel, tot 2015!
Ik wil aan u in uw hoedanigheid van rector van de Leidse universiteit vijf dingen vragen:
1. Wilt u Leidse onderzoekers verplichten om hun publicaties open toegankelijk te maken, bij voorkeur via de Leidse repository, met een embargo van maximaal 1 jaar?
2. Wilt u alle huidige oneindige embargo’s in de Leidse repository om laten zetten naar een embargoperiode van maximaal 3 jaar?
3. Wilt u Leidse onderzoekers vragen om aan hun uitgevers voortaan alleen een Licence to publish te geven, en niet meer een Transfer of copyright? Met een Licence to publish behouden ze namelijk zelf het copyright op hun publicaties.
4. Wilt u promovendi verplichten om hun dissertatie bij voorkeur compleet open online aan te bieden, maar minimaal de titelpagina, de introductie, de conclusies, de samenvatting, de indexen en het register in de repository open te zetten?
5. Wilt u bevorderen dat de repository van de Leidse universiteit een prominentere plaats op de universitaire website krijgt, bijvoorbeeld op de openingspagina?
Met vriendelijke groet,
Jos Damen, Bibliotheek & IT Afrika-Studiecentrum, Leiden