Vrijdag kwam het bericht dat Sis van Rossem, kunstcritica en zus van Maarten, was overleden nadat ze van de trap was gevallen. Een mooi en kennisrijk mens, zoals ze zichzelf met haar twee broers presenteerde in de serie Hier zijn de Van Rossems.
In de periode nadat ik uit het Dolhuis ontslagen was, heb ik alle afleveringen achter elkaar zitten kijken om maar even van alle mentale krenkingen verlost te zijn. Gezien lezen bemoeilijkt werd door mijn kwalen was een passieve activiteit als televisiekijken een uitkomst.
Weggekropen onder een deken en dromend over iets mooiers, zag ik in die periode ook hun bezoek aan Zutphen. Die aflevering blonk uit in het presenteren van een nieuw Arcadië waar ik in een periode van neerval naar verlangde. De broeders en zus stonden daar uit te kijken op de stad, waarbij de zon viel op de witte voorgevels aan de andere kant van IJssel. Wat volgde was gebrom, een bezoek van een kerk met daarin een middeleeuwse bibliotheek en uiteindelijk museum MORE.
Daar was wijlen Sis aan de beurt om te vertellen over de schilder Jan Mankes. Ik herinner me nog hoe het mij ontroerde toen ik twee jaar terug in een mentaal dal zat, zijn werken zag en haar uitleg hoorde. De meest verstilde Nederlandse schilder wordt hij ook wel genoemd, zoals Sis aangaf.
Gek is dat niet, het werk vertolkt de stilte in beeldvorm. Lege bossen in avondschemer, grauwe polderlandschappen en portretten van lieden met een melancholisch gelaat. Sis van Rossem was onder de indruk en wilde er het liefst eentje uit het museum meenemen en ik geef haar geen ongelijk. Lijden deed Mankes en dat zie je in zijn schilderijen. Tuberculose was de ziekte waaraan hij uiteindelijk overleed toen hij nog maar dertig jaar was.
Deze beeldvorm van lijden en het willen vertolken van de stilte valt ook terug te vinden bij Mankes’ Belgische tijdsgenoot Léon Spilliaert. Of de twee schilders elkaar ontmoet hebben of elkaars werk hebben gezien weet ik niet. Dat hoeft ook niet per se, want de grondtoon van mentaal en fysiek lijden kunnen blijkbaar tot zeer vergelijkbare werken leiden. Werken waarin de grauwheid van de koudere maanden, de nietigheid van de mens en doffe natuurkleuren te vinden zijn.
Spilliaert stierf een stuk later dan Mankes, maar leed eveneens: hij had chronische slapeloosheid waardoor hij vrijwel altijd in de diepte van de nacht schilderde.
Het contrast kon niet groter toen de Van Rossems na hun bezoek in een binnentuin hun korte bezoek overdachten. Van de krenkingen op Mankes ziel in beeldvorm naar het verse gras en de volle zon van de lente. Daar verlangde ik zo lang naar in mijn nare periode en ik ben uiteindelijk Sis van Rossem heel dankbaar door met dit programma een alternatief van mooiere dagen te hebben geboden. Binnenkort zal ik maar eens naar Zutphen afreizen.
Olaf Leeuwis is student International Relations en haalt op deze plek herinneringen op aan zijn tijd in ‘het Dolhuis'.