Nu de senaat heeft ingestemd met de bezuinigingen gaat er een streep door het bestuursakkoord Hoger Onderwijs en wetenschap, dat in 2022 door toenmalig minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf (D66) met de universiteiten is gesloten. Daarin spraken zij af dat de universiteiten 300 miljoen euro per jaar zouden krijgen voor starters- en stimuleringsbeurzen. Dat gaat nu niet meer door, terwijl de universiteiten de beurzen al wel aan onderzoekers hebben toegekend.
Daarmee is ‘het vertrouwen in de overheid geschaad’, zegt Ruben Puylaert, woordvoerder van universiteitskoepel UNL. De universiteiten zijn vorig jaar allerlei verplichtingen aangegaan, bijvoorbeeld door die beurzen zo snel mogelijk toe te kennen. ‘Als het dan een jaar later ineens weer anders wordt, dan denk je wel twee keer na voordat je nog eens zo’n akkoord sluit.’ Door de bezuinigingen zal niet alleen wetenschappelijk onderzoek moeten stoppen, maar gaan ook opleidingen verdwijnen.
Tilburg University stapt naar de rechter, zegt universiteitswoordvoerder Imre van der Meulen. ‘Het gaat hier om structurele, langjarige afspraken om een impuls te geven aan onderwijs en onderzoek. De overheid wekte het vertrouwen dat wij die bekostiging ook zouden ontvangen, dus we hebben al heel veel beurzen toegekend. Die moeten we nu deels uit eigen middelen betalen. We lijden hierdoor financieel verlies, daarom gaan we een juridische procedure starten. Wij willen wél een betrouwbare werkgever zijn.’
Ook de Universiteit Nijmegen gaat naar de rechter. De Universiteit Leiden beraadt zich nog op juridische stappen, laat universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke weten. ‘We blijven volgen wat er allemaal gebeurt.’
Overigens kan de gang naar de rechter pas plaatsvinden nadat de universiteiten een zogenoemde beschikking van de minister hebben ontvangen waarin staat dat ze de gelden niet meer ontvangen. Die zal waarschijnlijk in juni worden verstuurd. Pas dan kunnen de universiteiten tegen die beschikking in bezwaar gaan.
Dat is ook meteen de reden dat de universiteiten individueel naar de rechter gaan en niet gezamenlijk via de universiteitskoepel. De UNL krijgt deze beschikking namelijk niet, zegt Puylaert. ‘Daarom kunnen alleen de individuele universiteiten een procedure starten.’
UNL staat wel volledig achter de keus van Tilburg en Nijmegen om het besluit aan te vechten. ‘De minister (NSC-minister Eppo Bruins, red.) verbreekt eenzijdig het bestuursakkoord, terwijl de universiteiten recht hebben op de beloofde 300 miljoen euro. De grote vraag is nu: wat zijn afspraken met de Rijksoverheid waard?’
UNL ziet de rechtsgang ‘met vertrouwen tegemoet’, zegt Puylaert. ‘Veel juristen zetten vraagtekens bij de rechtmatigheid en juridische houdbaarheid van het besluit en ook ambtenaren zeggen tegen hun eigen minister dat een deel van het akkoord mogelijk juridisch bindend is. Als het bij de rechter komt, kan de minister het besluit nog veranderen.’
‘Het is koffiedik kijken’, vindt Van der Meulen van de Universiteit Tilburg. ‘Maar we hebben vertrouwen, hoogleraren en experts in het recht geven aan dat je dit echt wel kunt aanvechten.’
UNL zegt ‘niet uit te sluiten’ dat andere universiteiten het voorbeeld van Tilburg en Nijmegen gaan volgen, maar heeft nog geen signalen ontvangen die daarop wijzen.