Onderzoekers betalen altijd een bedrag om hun artikel open access te publiceren, maar als onderdeel van de overkoepelende deal die Nederlandse universiteiten met uitgevers hebben gesloten, kunnen wetenschappers een gelimiteerd aantal publicaties open access uitbrengen zonder extra kosten.
Sommige uitgevers stellen geen limiet aan dit aantal, maar andere, waaronder megaconcern Springer, doen dat wel. Dit maximum is nu voor een aantal uitgevers bijna bereikt.
Opties
Voor onderzoekers die geld uit publieke fondsen krijgen en verplicht hun artikel open access moeten publiceren, kan dit problemen opleveren. Volgens Kurt De Belder, directeur van de UB, zijn er voor die onderzoekers gelukkig nog andere opties beschikbaar. ‘Als je voor je onderzoek geld hebt aangevraagd bij NWO om uitgeverskosten te betalen, dan kun je dat inzetten om de toelages voor open access te betalen.
Een andere mogelijkheid is om het artikel closed access te publiceren, en om dan tegelijkertijd een kopie beschikbaar te maken voor iedereen in de universitaire repository.’ Op de website van de UB staat een stappenplan voor wetenschappers die zo hun publicatie willen delen.
Een derde optie is kiezen voor een tijdschrift dat helemaal geen geld vraagt om te publiceren. ‘Er is een heel nieuw ecosysteem ontstaan van tijdschriften waar dat kan’, legt De Belder uit. ‘Wij als universiteiten betalen een bijdrage aan die tijdschriften, zogenoemde diamonds. Voor de exacte wetenschappen heb je bijvoorbeeld SciPost en voor de geesteswetenschappen is er de Open Library for the Humanities. Wij als instituten betalen, waardoor wetenschappers helemaal gratis kunnen publiceren.’
Als dit allemaal niet werkt, is de laatste – en minder wenselijke – optie om even te wachten met het indienen van de publicatie tot het nieuwe jaar, aldus De Belder.
Verenigde Staten
De open access met uitgevers maakt Nederland koploper, maar dat betekent ook dat de uitgevers nog aftasten wat de mogelijkheden zijn, zegt hij. ‘Sommige pakken het voortvarend aan. Bij Elsevier heeft het lang geduurd voordat ze daartoe bereid waren, maar toen zijn ze er vol ingegaan. Andere uitgevers waren eerder, maar zijn voorzichtiger. Steeds meer mensen maken er gebruik van. Het moet de standaard worden. We zien ook dat de kosten voor universiteiten sterk stijgen, hoewel er grote verschillen zijn tussen de uitgevers hoeveel extra ze vragen voor open access.’
Onlangs heeft de Amerikaanse regering aangekondigd dat alle met publiek geld gefinancierde publicaties vanaf 2026 open access moeten worden. ‘Dat gaat impact hebben, want de VS zijn bij uitstek een grote producent van wetenschappelijke publicaties. Hoe meer landen open access omarmen, hoe makkelijker het wordt voor uitgevers om hun beleid aan te passen. De druk om inzicht te bieden in beleid en prijs wordt groter. Maar ik ben niet optimistisch dat het ook per se goedkoper wordt.’