Vorig jaar november publiceerde de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) een onderzoek waaruit bleek dat voormalig Leidse psycholoog Lorenza Colzato in ten minste vijftien publicaties fraude heeft gepleegd. In 2019 kwam al aan het licht dat ze in twee andere artikelen had gefraudeerd.

Het college van bestuur besloot echter om de betreffende publicaties in het onderzoeksrapport zwart te lakken ‘om de co-auteurs te beschermen’. In februari zei het college daarover tegen Mare: ‘Als we nu die artikelen bekendmaken, dan wordt een groot aantal auteurs en medewerkers openbaar verdacht gemaakt als mogelijk schuldige aan de fraude.’

Maar afgelopen april draaide rector Hester Bijl: toen zei ze dat de universiteit de besmette publicaties zelf zou publiceren als de tijdschriften niet binnen zes maanden actie ondernamen. Nadat die termijn was verstreken, openbaarde de universiteit alsnog zeven publicaties waarover geen twijfel bestond dat erin is gefraudeerd, ‘in het belang van een schone wetenschap’. Ook de co-auteurs werden toen genoemd.

Zuivering van de wetenschap

Niet alleen de aanvankelijke keus van het college om de co-auteurs te beschermen, maar ook de uiteindelijke beslissing om hun namen te openbaren, kregen publiekelijk geen bijval of kritiek van de co-auteurs. Uitsluitend Laura Steenbergen, een van de drie klokkenluiders die de fraude meldde en co-auteur van enkele besmette artikelen, benadrukte meermaals het belang van zuivering van de wetenschap door de frauduleuze publicaties uit de anonimiteit te halen.

Na een rondgang van Mare langs de geopenbaarde co-auteurs bleken er twee bereid om vragen te beantwoorden. Zij laten weten achter de beslissing van het college te staan. Daarbij nemen ze eventuele reputatieschade voor lief.

‘Het is heel belangrijk dat de wetenschap nu is gezuiverd’, zegt universitair hoofdocent klinische psychologie Bart Verkuil, co-auteur van een van de ingetrokken artikelen. ‘Dat gaat mij aan het hart. Het maakt me echt helemaal niets uit dat mijn naam nu is geopenbaard, ook al wordt die nu geassocieerd met Colzato. Ik vind het afgrijselijk wat er is gebeurd.’

Ook universitair docent sociale psychologie ­Erik de Kwaadsteniet, betrokken bij een ander frauduleus artikel, vindt het ‘een goede zaak’ en ‘van belang voor de wetenschap’ dat het college van bestuur heeft besloten de artikelen openbaar te maken, laat hij per mail weten. Over eventuele imagoschade, zegt hij: ‘Ik heb daar nog niets van gemerkt en ben er ook niet bang voor.’ Bovendien benadrukt hij dat het zuiveren van de wetenschap ‘sowieso’ belangrijker is.

Verkuil is het daarmee eens. ‘Ik ga met een schoon geweten door, dus ik ben niet bang voor reputatieschade. Mijn samenwerkingen hebben geen gevaar gelopen. En zo wel, dan is dat maar zo.’

Dat Colzato met de data rommelde, heeft Verkuil niet doorgehad. ‘Ik heb best intensief met haar samengewerkt: we beoordeelden papers en keken samen naar de data in ons onderzoek naar neurostimulatie. Wat me wel opviel: ze werkte supersnel en efficiënt. Maar dat hoor je wel vaker, dus ik had niet meteen het idee dat er iets raars aan de hand was.’

Deukje in het vertrouwen

Toch bleek later dat er gegevens van proefpersonen uit de data waren weggehaald. ‘Ik weet alleen niet of de data die ik heb gezien toen al waren vervuild, of pas erna. Als je met elkaar samenwerkt in een onderzoeksproject kunnen mensen in het geheim dingen doen waar je geen weet van hebt. Achteraf blijk je dan beduveld te zijn. Dat heeft me een stuk alerter gemaakt, maar zoals het hoort in de wetenschap moet je een basis van vertrouwen houden. Dat vertrouwen heeft een deukje opgelopen, maar ik doe nog steeds met veel plezier onderzoek.’

Ook De Kwaadsteniet wist niet af van de fraude van Colzato. ‘Ik heb me wel afgevraagd of ik het anders had kunnen doen’, zegt hij. ‘Maar ik ben tot de conclusie gekomen dat mijzelf niets te verwijten valt, omdat ik niet afwist van de malversaties - het excluderen van een aantal proefpersonen - en er ook niet achter had kunnen komen. Ik had niet de beschikking over de ruwe data en had deze waarschijnlijk ook niet gekregen als ik erom had gevraagd. Het is vervelend dat het zo gelopen is, maar ik neem het mezelf niet kwalijk.’

Van de zeven artikelen zijn er inmiddels vijf ingetrokken. Volgens Retraction Watch, het blog over wetenschappelijke integriteit, bevat het zesde artikel een waarschuwing dat er methodologische fouten zijn geconstateerd, maar wordt er pas actie ondernomen als alle betrokkenen zijn gehoord.

De zevende publicatie is degene waarvan De Kwaadsteniet co-auteur is. ‘Ik weet zelf niet hoe het ervoor staat omdat ik geen contact heb met het tijdschrift of de andere co-auteurs’, zegt hij. ‘Uit een eerder gesprek met een van de co-auteurs had ik het idee dat de retractie binnenkort zou plaatsvinden, maar ik heb er sindsdien niets meer over gehoord.’