Hoewel de zon volop schijnt, hangen er maandagochtend donkere wolken boven het Utrechtse Domplein. Wetenschappers, docenten en een handjevol studenten en bestuurders hebben zich verzameld om te protesteren tegen de draconische bezuinigingen op het hoger onderwijs. Dit is de zogeheten Ware Opening: een alternatief voor de officiële opening van het academisch jaar.

Studenten houden protestborden omhoog met teksten als ‘Eppo steun ons in de strijd, geef ons geld voor kwaliteit!’ en ‘Studenten zijn geen melkkoeien!’

Op het plein ligt een rood, vierkant doek waar met koeienletters ‘-1 MILJARD’ op staat: het bedrag dat het kabinet op het hoger onderwijs wil bezuinigen. Daarachter staat een podium, waar onder meer de Algemene onderwijsbond, LSVb, Promovendi Netwerk Nederland, De Jonge Akademie, UNL, Vereniging Hogescholen, WOinActie en FNV een toespraak houden. Zij hebben één gezamenlijk doel: de bezuinigingen van tafel krijgen.

'Onbehoorlijk bestuur'

Daar is veel reden toe, vat voorzitter van de Algemene Onderwijsbond Tamar van Gelder de gevolgen samen. ‘Het Groeifonds en het Fonds voor Onderzoek en Wetenschap worden voor miljarden gekort, over de gehele linie worden subsidies ingetrokken en voor studenten komt de langstudeerboete terug. Dat doet het kabinet zonder overleg met de sector en in tegenspraak met eerdere afspraken. Dat is onbehoorlijk bestuur, contractbreuk en maakt de overheid onbetrouwbaar.’

Voor studenten is de langstudeerboete vanzelfsprekend het heetste hangijzer - vanaf 2026 moet iedereen die langer dan een jaar uitloopt 3000 euro betalen.

‘Dit kabinet heeft besloten onze toekomst af te pakken’, zegt LSVb-voorzitter Abdelkader Karbache in zijn toespraak. ‘Terwijl het collegegeld tien procent omhoog gaat, de rente zorgt voor een verdubbeling van de studieschuld en studentenkamers soms dertig procent in prijs stijgen, besluit dit kabinet een langstudeerboete in te voeren. Het is een keiharde straf voor studenten die allang niet meer rond kunnen komen. Studeren wordt weer voor de elite.’ Hij laat het publiek scanderen: ‘STUDEREN IS EEN RECHT! GEEN PRIVILEGE!’

Tussen de studenten staat een zesdeklasser van het vwo namens het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS). Zij is uit Drenthe gekomen om het protest bij te wonen. Ze wil anoniem blijven, maar vertelt zich ernstig zorgen te maken om de langstudeerboete. ‘Ik zit erover te denken om volgend jaar naar het mbo te gaan, omdat ik dan zekerder ben dat ik de opleiding haal zonder studievertraging. Zonder de langstudeerboete zou ik waarschijnlijk kiezen voor de hogeschool of universiteit. Die drieduizend euro kunnen mijn ouders en ik niet zomaar betalen.’

‘Zeer problematisch’, noemt voorzitter van Dwars (de jongerenorganisatie van GroenLinks) Minne van der Mast dit voorbeeld. ‘Studeren moet een recht zijn, je moet er niet op worden afgestraft als je daar de financiële mogelijkheden niet voor hebt. Dat is belachelijk en het creëert ook nog een enorm klassenverschil. Bovendien hebben studenten al veel mentale en financiële problemen.’

Minstens vijfduizend banen

Niet alleen is er straks veel minder geld voor onderzoek en wordt langer studeren bestraft. Ook de verbetering van de positie van promovendi - die al jaren last hebben van een hoge werkdruk, een onzekere toekomst door tijdelijke contracten en problemen met sociale onveiligheid en machtsmisbruik - lijkt met deze bezuinigingen verder weg dan ooit. En dan is er nog de Wet internationalisering in balans, die niet alleen de positie van niet-Nederlandse onderzoekers zal verslechteren maar ook de concurrentiepositie van Nederland als kennisland.

‘Het kabinet schiet zichzelf in de voet: het wil een concurrerende economie hebben, goede zorg hebben en een weerbare samenleving zijn’, zegt UNL-voorzitter Casper van den Berg. ‘Er staan minstens vijfduizend banen op het spel, de kwaliteit van het onderwijs staat onder druk waar patiënten, basisschoolleerlingen en ouderen die zorg nodig hebben heel snel de gevolgen van zullen ondervinden. Wij hebben allemaal reden om ons grote zorgen te maken.’

In de menigte staat D66-Kamerlid Jan Paternotte. ‘Ik heb het idee dat het kabinet de begroting moest rondkrijgen en dacht: we verhogen wel even het collegegeld en verlagen de studiebeurs’, zegt hij. ‘Dat er duizenden banen verloren gaan, dat hadden ze volgens mij niet door. Ik ga ervoor zorgen dat hen wél duidelijk is wat ze precies aanrichten en dit proberen tegen te houden door voorstellen te doen.’

Is dat kansrijk? ‘Je ziet een soort revanchisme: die linkse universiteiten gaan we eens aanpakken. Zeker bij de PVV zie ik daar veel boosheid over. Dat is een heel naar sentiment. De VVD en NSC weten heus wel hoe de wetenschap werkt, ik hoop dat zij nog goed gaan nadenken over wat dit betekent.’

‘Ik betwijfel of er veel ruimte is voor onderhandeling’, zegt Mirjam de Baar, bestuurder van de Leidse faculteit Geesteswetenschappen. ‘Minister Eppo Bruins heeft gewoon getekend bij het kruisje: dit is je opdracht. Ik heb nog niet het idee dat hij daarvoor zal gaan liggen. Daarom is het belangrijk dat we laten horen dat dit onacceptabel is. Alles wat Dijkgraaf in gang heeft gezet, wordt nu weer afgebroken.’

Rampzalig

Ze noemt het ‘rampzalig’ als de bezuinigingen doorgaan. ‘We moeten Prinsjesdag nog afwachten, maar dat het de toekomst van specifiek onze faculteit in gevaar brengt is wel duidelijk met dit beleid. En we moeten überhaupt al bezuinigen, dit komt er nog bovenop.’

Van Gelder suggereert dat er nog een hoop protesten volgen. ‘Wij gaan niet alleen zorgen voor een broeierige september, maar voor een hete herfst.’

Volgens WOInActie-oprichter Rens Bod zijn er straffe acties nodig. ‘Niet een paar uur staken op een willekeurige dag, maar bijvoorbeeld stoppen met tentamens nakijken. Als deze radicaal rechtse regering de bezuinigingen niet van tafel haalt op Prinsjesdag, zullen wij in overleg met de vakbonden de meest disruptieve staking aller tijden uitroepen.’

Op 14 november staat er een grotere actie gepland. Het is nog niet bekend waar die zal plaatsvinden.