In de kelder van het FBI-hoofdkantoor in Washington hangt een poster aan de muur met daarop een vliegende schotel en de tekst: ‘I want to believe.’ In de krochten van het gebouw doet special agent Fox Mulder onderzoek naar de X-files: kasten vol dossiers over onverklaarbare paranormale verschijnselen.

De leiding van het bureau stuurt de vrouwelijke agent Dana Scully naar de kelder om hem een beetje in de gaten te houden. De twee vormen al snel een iconisch buddy-cop duo in The X-files. Een tv-serie, met als centrale boodschap The truth is out there, die een van de grootste tv-hits uit de jaren negentig werd.

De rol van Mulder maakte van Amerikaanse acteur David Duchovny een superster. Hij kan vanwege de acteursstaking in Hollywood echter niet over zijn tv- en filmwerk praten. 

Gesjeesd academicus

Dat is echter geen probleem, want Duchovny is ook schrijver (vier romans), regisseur (hij verfilmde onlangs zijn eigen boek Bucky Fucking Dent) gesjeesd academicus (Princeton en Yale),en blijkbaar ook rockzanger (drie albums). Op 16 november speelt hij met zijn band in Paard in Den Haag.

The X-files kwam onlangs even langs toen Duchovny zelf op pad ging om te staken. Hij droeg een bord met daarop een tekening van de bekende ufo en de tekst: ‘The risiduals are out there.’

Risiduals is het geld dat acteurs eigenlijk zouden moeten krijgen voor herhalingen van programma’s. Veel acteurs krijgen echter vrijwel niets.

‘Ik zal het meteen maar toegeven’, zegt Duchovny (63) via een Zoom-verbinding, hangend op zijn hotelbed in New York. ‘Ik heb die tekst niet geschreven en kreeg het bord in mijn handen gedrukt en dacht: oké, prima. Maar er zijn allerlei zaken waaraan iets moet worden gedaan. Bedrijven als Amazon en Apple zien streamen haast als een soort hobby.

‘Het is maar een klein deel van hun business, terwijl voor veel mensen het maken van films en series juist hun hele leven is. We proberen samen dit ding dat we showbizz zijn gaan noemen te organiseren en plots verstoren gigantische techbedrijven dat proces.

‘Ik hoop dat er snel een goede deal komt, want filmcrews die van maandelijkse paychecks leven, hebben nu geen inkomen.’ 

Woensdagnacht werd overigens bekendgemaakt dat er na een staking die 118 dagen duurde een deal is gesloten tussen de vakbonden en de studio's.

Zelf is hij de komende maand op pad, maar dan als muzikant. ‘We gaan zo met de band repeteren en dan vertrekken we naar Schotland voor het eerste optreden van de Europese tour.’ Zo’n tien jaar geleden nam hij de gitaar serieus ter hand. ‘Ik ben een beginner als het gaat om muziek maken. Als kind had ik geloof ik een of twee pianolessen en rommelde wat met de gitaar. It didn’t stick.’

Een andere poging om al jong de muziek in te rollen, liep uit op een fiasco. ‘Ik zat op de Grace Church School in New York en toen ik een jaar of tien was, deed ik auditie voor het kerkkoor. Al mijn vriendjes zongen daar al in. Iedereen kwam door de auditie. Het. Kon. Niet. Misgaan. De koormeester zat achter de piano en speelde een noot. Ik dacht dat ik de daarop de volgende noot moest zingen. De bedoeling was echter dat ik juist de gespeelde noot zou nazingen. Ik werd keihard afgewezen.’

Toen hij uiteindelijk toch begon te spelen, sloeg er een vonk over. ‘Ik ben geen natuurlijke zanger, maar heb hard gewerkt om alles uit mijn stem te halen wat erin zit. Ik hoorde tot mijn stomme verbazing allemaal melodieën in mijn hoofd. Ik probeerde die te zingen, maar wist dat ik hulp nodig had om verder te komen.’

Liedjes aanvallen

Die kreeg hij van muzikant Keaton Simons. ‘Hij heeft een studiootje in zijn huis en zei: “Laten we aan je nummers gaan werken.” Het waren slechts een paar schetsen op mijn telefoon. Ik dacht echt niet aan het opnemen van een plaat.’

Duchovny leerde al snel meer mensen in de muziekwereld kennen en die gaven hem het vertrouwen om zijn muziek met het publiek te delen. ‘Eerst vroeg ik nog: “Kunnen jullie mijn stem niet tweaken met Auto-Tune als dat nodig is?” Maar het is lastig om daarmee weg te komen. Toen ben ik ieder deel van de liedjes maar gaan aanvallen. Zelfs als dat betekende dat ik elke frase apart moest inzingen.’

Wat zijn belangrijke invloeden voor hem? ‘Dat merk ik pas als ik klaar ben met het opnemen: ik ben namelijk niet goed genoeg om artiesten te imiteren. Maar als ik terugluister, hoor ik sporen van jaren-70-rock: Allman Brothers, Stones en natuurlijk dé Amerikaanse songwriter Tom Petty. Van meer recente muziek vind ik Wilco heel goed. En ik kan uiteraard niet zingen als Elton John, maar zijn seventies plaat Tumbleweed Connection is te gek.’

Maar eigenlijk vindt Duchovny alle vergelijkingen heel ongemakkelijk. ‘Omdat ik zo laat ben begonnen, voel ik me de gast op het feestje die nog niemand kent.’

Dat gold na het opnemen zeker voor live optreden. ‘Tien jaar geleden was mijn grootste angst om voor publiek te zingen. Uiteindelijk kreeg ik genoeg zelfvertrouwen om dat toch te doen. Ik denk ook niet dat het publiek naar een concert gaat om me uit te lachen, zo van: oh, leuk we gaan een acteur ontmaskeren die denkt dat hij kan spelen, maar eigenlijk voor schut staat.

‘In het begin waren er vast mensen die daarom naar mijn shows kwamen. Ik snap het cynisme ook wel: het alleen-daarom-hebben-ze-een-platendeal-gevoel.

‘Maar vrijwel iedereen die muziek maakt, heeft ook andere dingen gedaan. Dat is voor acteurs hetzelfde verhaal. Al zie ik ook wel bands met bekende acteurs waarvan denk: “Well, that sucks.”’

Schrijven als aderlating

Erg vrolijk klinkt zijn muziek niet. ‘I can’t remember the feeling when my chest wasn’t crushed by the weight’, zingt hij bijvoorbeeld in het openingsnummer van zijn recente plaat Gestureland (2021).

‘Ik weet niet of ik donkerdere gedachten had dan normaal toen ik dat schreef’, reageert hij. ‘Maar als ik aan teksten werk, ben ik meestal niet opgewekt. Liedjes schrijven voelt als een aderlating. Daarnaast luister ik zelf veel naar droevige muziek en voel me daar juist beter door.

‘Ik weet niet of er een natuurlijke connectie met acteren is, maar als ik schrijf, lijkt het alsof elk nummer een personage is dat ik speel. Elk liedje is een andere persoon en ik moet achterhalen welke woorden er bij de melodie passen.’

Duchovny studeerde Engelse literatuur aan Princeton en Yale en alles wees op een academische carrière.

‘Toen ik een jaar of 25 was, had ik alleen nog maar in de schoolbanken gezeten. Ik zag het op zich wel zitten om professor te worden en dan in de zomerstop aan romans te werken. Inmiddels was ik ook al bezig met het schrijven van mijn dissertatie. Het academische leven was kortom best oké.

Schijnwereld

‘Toch had ik de aandrang om iets buiten de universiteitscampus te gaan doen en de echte wereld te verkennen. Grappig dat het acteren werd, want dat is bij uitstek een schijnwereld. Maar het begon zo goed te lopen dat ik nooit meer naar de collegezaal ben teruggekeerd. Dat proefschrift ga ik waarschijnlijk niet meer afronden.

De enige manier om nog een academische titel te krijgen, is een eredoctoraat. Dus universiteiten… ik zal geen nee zeggen, hoor.’