Hoe groot is de impact van het internet geweest op de popmuziek?
‘Enorm. De muziekindustrie is 180 graden gedraaid, zowel voor de makers als de uitgevers, platenlabels en platforms. Het spel dat beginnende en onbekende artiesten spelen om een publiek te vinden, is compleet veranderd. Tegenwoordig worden liedjes van onbekende artiesten vaak een hit via sociale media als TikTok. Dat zijn maar korte fragmenten, vaak tot vijftien seconden, die andere makers weer als achtergrondmuziek gebruiken voor hun eigen video’s. Luisteraars gaan vervolgens op zoek naar het hele nummer, waarna het zomaar een hit kan worden.
‘Dat de fragmenten zo kort zijn, betekent wel dat de muziek de luisteraar meteen moet pakken. Dat maakt dat niet alleen de industrie, maar ook de muziek zelf is veranderd. Liedjes komen tegenwoordig heel snel ter zake: met een pakkend refrein, een pakkende tekst en vaak een pakkend geluid aan het begin. Het tempo is omhooggegaan en nummers zijn zo gestructureerd dat de aandacht van de luisteraar wordt vastgehouden. Er is geen ruimte meer voor liedjes die geen catchy melodie hebben. Iedere seconde telt om je luisteraar niet kwijt te raken.’
Levert dat ook goede muziek op?
‘Wat is goede muziek? Is dat objectief vast te stellen? Denk aan ‘Europapa’ van Joost Klein. Dat soort liedjes is jarenlang niet op de radio te horen geweest, maar het was zo opvallend dat het zelfs in Amerika werd geluisterd. De vraag of het goede muziek is, is irrelevant. Het was een hit, daar kan niemand omheen. De mensen omarmden het.
‘Streamingdienst Spotify meet de hele dag van alles: de luistercijfers, hoe veel seconden mensen luisteren voordat ze naar het volgende nummer skippen, wat ze liken en in hun playlist zetten. Spotify weet dus wat wel en niet de aandacht vasthoudt, maar meet niet wat goede muziek is. Je ziet wel dat luisteraars nu iets anders willen dan vroeger. Nummers als ‘Bohemian Rhapsody’ van Queen duren lang, daar stond men toen voor open. Nu zijn de meeste liedjes maximaal drie minuten, met drie keer een heel catchy refrein, en het kan al viraal gaan.’
Zit de huidige muziek dan simpeler in elkaar?
‘Nou, het arrangement is juist ingewikkelder geworden. Vroeger klonk het tweede en derde refrein vaak identiek, terwijl je nu meer variatie hoort. Bijvoorbeeld dat in het begin van het derde refrein alle instrumenten eruit worden gestript en je alleen nog maar de vocal hoort. Of het tweede couplet wordt juist erg aangepast. De rol van verrassing is heel belangrijk geworden: makers bouwen meer spanning en verrassingselementen in. Neem het nummer ‘Lavender Haze’ van Taylor Swift, dat begint met een andere stem dan de hare.’
Is het daardoor ook onvoorspelbaarder geworden welk nummer wel en niet doorbreekt?
‘Er zijn geen regels meer, de gekste liedjes maken een kans. In Nederland zie je dat volksmuziek weer aan een opmars bezig is, van artiesten als Marco Schuitmaker (‘Engelbewaarder’) en Yves Berendse (‘Terug in de tijd’). Dat zag bijna niemand aankomen.
‘Maar je ziet wel macrotrends: zo is dansbare muziek momenteel populair, terwijl jaren geleden tragere muziek populair was onder invloed van trap. Het is wel zo dat artiesten altijd een eigen draai aan hun muziek moeten geven om op te vallen en fris te klinken. Wetenschappelijk onderzoek wijst ook uit dat een hit nét voldoende anders moet klinken dan wat we al kennen, maar dat het tegelijkertijd herkenbaar moet zijn.’
Wat zijn de grootste verschillen in de huidige popmuziek?
‘Niet alleen de onderwerpen van de liedjes zijn heel breed, artiesten proberen ook heel authentiek te zijn. Het publiek vindt het herkenbaar als artiesten dicht bij zichzelf blijven. Artiest Snelle is een goed voorbeeld: hij heeft het Nederlandse hiphoplandschap vernieuwd door tussen pop en hiphop in te gaan zitten en heeft niet het stoere imago dat je oorspronkelijk bij rappers ziet.
‘Ook is er door de globalisering vaak geen duidelijk genre meer op de liedjes te plakken. Popmuziek is in hoge mate eclectisch geworden. Geluiden worden uit alle hoeken van de wereld geïmporteerd, waarbij bijvoorbeeld een reggaetonbeat wordt gecombineerd met een strijkorkest en piano. Musicologen die er nog genres aan willen toekennen, kunnen er geen chocola meer van maken.’
Rogier Schneemann, Over popmuziek en de aandachtseconomie. Lezing, donderdag 10 april, 19.30-21 uur. Lipsius 0.19. Gratis toegang