De zesdelige serie De F*ckulteit – te streamen op Videoland – is ongeveer halverwege als een nieuw personage haar intrede doet: Wanda Degens, de nieuwe onderwijsdirecteur van de rechtenfaculteit in Amsterdam. Al snel ontdekt ze welk ingewikkeld dossier op haar bord ligt, waar haar voorganger niets mee heeft gedaan: er zijn klachten tegen hoogleraar ondernemingsrecht Patrick Hartman, waarvan de oudste zestien jaar geleden is gemeld.

Wanneer ze onderzoekt hoe het mogelijk is dat er al die tijd niets is gedaan, blijkt pas hoe ernstig de situatie is: er zijn nooit functioneringsgesprekken gehouden, de vertrouwenspersoon blijkt de persoonlijk secretaresse van Hartman te zijn, klachten zijn onder het tapijt geveegd en kritische medewerkers zijn op een zijspoor gezet.

De decaan van de faculteit vat kernachtig samen hoe Hartman tóch al die tijd zijn gang kon gaan: ‘Hij is erg belangrijk voor de faculteit. Hij haalt verreweg de meeste fondsen binnen, het college van bestuur heeft hem hoog zitten. We willen helemaal niet van hem af.’

Pas wanneer een journalist lucht krijgt van de zaak, stelt het college van bestuur een onderzoek in. Het onderzoeksrapport is vernietigend: Hartman zorgde jarenlang voor een verziekte werksfeer en heeft zich schuldig gemaakt aan structureel (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Hartman zelf, gespeeld door acteur Fedja van Huêt, noemt het een heksenjacht. Hij eist inzage in alle verklaringen en dreigt met een schadevergoedingsprocedure. ‘Het is geroddel, ze proberen me kapot te maken’, zegt hij tegen zijn vrouw. ‘Ik zal het aanvechten tot de laatste snik.’

Hoe heb je je voorbereid op deze rol?
‘Er zijn de afgelopen jaren veel artikelen verschenen over allerlei misstanden in de universitaire wereld. Over wetenschappers die veel geld binnenbrengen en belangrijk onderzoek doen, maar door die onaantastbare positie nauwelijks worden aangesproken op hun gedrag, met een toxische werkomgeving tot gevolg. De makers en scenarioschrijvers, grotendeels vrouwen, hebben daar gedegen research naar gedaan en de serie er licht op gebaseerd. Het scenario bood dus al veel houvast. Het is een heel actueel onderwerp om een spannende dramaserie van te maken.’

Wat vond je het meest ingewikkeld aan je rol?
‘Ik vond het lastig dat mijn personage ver van me afligt. De opdracht was om een hoogleraar neer te zetten die zich grensoverschrijdend gedraagt door zijn macht te misbruiken. Wat drijft iemand die denkt overal mee weg te kunnen komen?

‘Maar hij moest ook heel charismatisch, flamboyant en grappig zijn, zodat de kijker toch met hem kan meevoelen. Een eendimensionale slechterik is niet interessant. Ik vond het hoogst vermoeiend om elke draaidag zo’n gangmaker neer te zetten, die tegelijkertijd een duistere kant heeft en een soort roofdier is.’

De serie bevat ook een aantal scènes met expliciet seksueel geweld. Hoe bereidden jij en je tegenspeelster Julia Akkermans zich daarop voor?
‘Het spelen van dat soort geweldsscènes is niet iets waar je naar uitkijkt, het is altijd ongemakkelijk. Het is van belang goed gerepeteerd te hebben, je wil het zo gecontroleerd mogelijk doen. Gelukkig is er bij blootscènes en aanrandscènes tegenwoordig een intimiteitscoördinator op de set. In het buitenland hadden dat ze dat al langer, maar in Nederland is het vrij nieuw.’

‘Voorheen gebeurde er meer tegen de zin van acteurs in. Dan werd er gevraagd: “Kun je dit nog uittrekken, kun je dat nog even doen?” Er was voor acteurs minder ruimte om nee te zeggen, er gebeurde meer tegen hun zin in. Door de aanwezigheid van een intimiteitscoördinator wordt de regisseur gedwongen om een duidelijke choreografie te maken en voelen de acteurs zich comfortabeler.

‘Na elke take check je even bij elkaar of je oké bent. En een beetje humor is ook wel belangrijk natuurlijk. Dat je elkaar op je gemak stelt en elkaar vertrouwt.’

Hartman lijkt niet door te hebben wat hij aanricht en ontkent alle aantijgingen. Denk je dat daders zich daadwerkelijk van geen kwaad bewust zijn?
‘Ontkennen is denk ik het enige wat je kan doen om ermee weg te komen of de schade te beperken. Ik denk dat deze mensen narcistische persoonlijkheden hebben, onzeker zijn, koste wat kost willen scoren en waarbij enige vorm van zelfinzicht en zelfreflectie ontbreekt.

‘Mijn personage doet zich bijvoorbeeld voor als een echte grapjas, maar eigenlijk zijn die grapjes helemaal niet leuk. Toch lacht iedereen mee. Hij creëert een onveilige sfeer, waardoor bijna niemand hem erop durft aan te spreken. En wie dat wel doet, wordt uitgelachen en ligt eruit, die moet niet zo serieus doen.

‘Ik denk dat heel veel mensen last hebben van zo’n persoonlijkheid op de werkvloer, zeker als diegene veel macht heeft en ze afhankelijk van hem zijn. Dan zit je in een heel nare werkomgeving.’

Je bent zelf ook een grote en bekende acteur. Jij kan dus ook in posities terechtkomen waarbij andere acteurs tegen jou opkijken. Ben je je daar sinds deze rol extra van bewust?
‘Ik was me daar al eerder van bewust, ook door alle artikelen die er sinds de MeToo-beweging over zijn verschenen. Dat stemde tot nadenken: hoe heb ik mij gedragen? Ben ik weleens onaardig geweest en over grenzen gegaan?’

En?
‘Volgens mij niet. Ik heb lesgegeven op de toneelacademie. Dan ben ik me ook van bewust van mijn machtspositie. Ik ging dus niet ’s avonds met mijn studenten naar de kroeg. Bewaar afstand, en laat het de studenten met elkaar uitzoeken. Er zijn grenzen waar je niet overheen gaat. Docenten kunnen wel beweren dat er geen machtsverhouding is tussen hen en hun studenten, maar die is er natuurlijk altijd.’

Hoe was dat toen je zelf op de toneelacademie zat?
‘Er waren zeker docenten die relaties met studenten aangingen. Dat werd toen normaal gevonden, maar dat is het natuurlijk niet. In het kunstonderwijs gaat het erom dat je uit je schulp moet kruipen, er wordt iets van je verwacht. Sommige docenten maken daar misbruik van, vooral bij de meest kwetsbare studenten. In een afvalrace, waar studenten hun dromen willen waarmaken, ga je sneller over je grenzen. Het is juist aan docenten om dat te voorkomen.’

Heb je grensoverschrijdend gedrag meegemaakt op de set?
‘Ik ben daar niet zelf slachtoffer van geweest, maar ben er wel langs geschuurd. Ik heb meerdere vormen van bullying gezien, van seksueel machtsmisbruik tot manipulatie en intimidatie. Regisseurs en programmamakers die schreeuwen, machtsmisbruik bij toneelgezelschappen, castingbureaus waarbij een paar mensen te veel macht hebben en bepalen wie wel en niet doorgaan. Er hoeft echt niet geschreeuwd te worden, dat is nergens voor nodig.’

‘Slachtoffers zijn zowel vrouwen als mannen, veelal kwetsbare mensen die moeilijker in staat zijn zichzelf in bescherming te nemen en denken dat het normaal is wat ze moeten doen. Het is goed dat deze problematiek steeds meer aan het licht komt.’

De F*ckulteit gaat over grensoverschrijdend gedrag op de universiteit. Welke wereld is volgens jou gevoeliger voor machtsmisbruik? De universiteit of de acteerwereld?
‘De universitaire wereld is heel hiërarchisch en individualistisch, maar op de Zuidas gaat het net zo goed om scoren. En ook in de televisie- en toneelwereld is veel competitie en ben je afhankelijk van wat anderen in jou zien, wat soms leidt tot machtsmisbruik. Bovendien zijn de wereldjes klein, je komt elkaar elke keer weer tegen. In al deze werelden geldt het recht van de sterkste. Waar competitie en hiërarchie bestaat, waar mensen werken die machtsposities hebben en mensen werken die kansen willen krijgen, hun dromen willen najagen en de beste willen zijn, worden slachtoffers gemaakt.’