‘Je mond valt soms open van verbazing’, zegt politicoloog en jurist Machteld Zee, die dinsdag promoveerde op haar onderzoek naar sharia-rechtbanken in Groot-Brittannië. ‘Ik heb Lord Phillips of Worth Matravers geïnterviewd, destijds de hoogste rechter in het Verenigd Koninkrijk. “Vertel eens’, zei hij tegen me, “wat gebeurt daar eigenlijk?” Ik was in shock. Deze man heeft in speeches gezegd dat die sharia councils helemaal niet problematisch zijn. Maar hij heeft geen idee wat er gebeurt.’

De sharia bestaat uit islamitische wetten gebaseerd op vier bronnen waarvan de Koran en de Hadith, dat zijn de uitspraken van Mohammed, de belangrijkste zijn. ‘In Nederland wordt er ook nog steeds gedacht dat het maar beginselen zijn waaraan verder invulling kan worden gegeven. Maar ze spreken hard recht gebaseerd op jurisprudentie.’

Zee klopt met haar hand op een boek met een groene kaft dat op de tafel ligt. De titel: Reliance of the Traveller, a classic manual of Islamic sacred law. ‘Deze bundel voorschriften is goedgekeurd door de Al-Azhar Universiteit in Caïro en allerlei andere islamitische autoriteiten. Er zit een register in. Je kunt zo opzoeken wat is toegestaan en welke straffen er staan op overtredingen. Het bestaan van deze naslagwerken is ten onrechte vrij onbekend. Het kost drie tientjes op bol.com. Ik raad iedereen aan om het aan te schaffen.’

Ze bladert door de bundel. ‘Hier staat een lemma over verkrachting. En hier een uitleg over het eten van konijnenvlees. Verderop staat dat sarcasme niet is toegestaan. En tatoeages zijn haram. Daar staat de doodstraf op. Zeker voor fundamentalisten en politieke islamisten, zoals de Moslimbroederschap of geestelijken in Saoedi-Arabië, zijn dit geen beginselen die je vrij kunt interpreteren. Je hebt natuurlijk ook veel moslims die hier anders naar kijken, maar islamisten, secularisten en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens zijn het over één ding eens: democratie en sharia gaan niet samen. Een fundamentalist noemt democratie een man made infidel system.’

De Britse religieuze rechtbanken zijn opgezet door migranten en daardoor uniek in Europa. Volgens schattingen zijn er zo’n negentig in totaal. ‘Maar daar zitten dan ook websites bij waar je vragen kunt stellen. Het is moeilijk om er grip op te krijgen. Zet drie man bij elkaar in een woonkamer en dat kan al een sharia-raad zijn.’

Engeland is vruchtbare grond voor islamitisch recht. ‘Er wonen relatief veel Pakistanen die vatbaar zijn voor deze ideeën. Het land stond erg open voor het faciliteren van verschillende culturen.’

Zee bezocht onder meer zittingen in Londen, Birmingham en het dorpje Nuneaton. ‘Die in Londen is in 1982 opgericht door twee fundamentalisten die van de Al-Azhar universiteit naar Engeland zijn gezonden. Het doel van Saoedi-Arabië en Egypte was om islamitisch recht voet aan de grond te laten krijgen in Europa. Huidig bestuurslid sjeik Haitham al-Haddad is ook in Nederland bekend van uitspraken als “joden zijn varkens” en “homo’s moeten dood.”’

Haar voornaamste kritiek: ‘Het doel van de raden is het in stand houden van de afhankelijkheid van vrouwen. Bijna alle zaken zijn echtscheidingen aangevraagd door vrouwen. Een burgerlijk huwelijk laat je ontbinden door een rechter. Maar in de islam, en in het jodendom, moet het ook religieus worden ontbonden. De gemeenschap accepteert het niet als dat niet gebeurt en je toch gescheiden leeft. In veel zaken die ik volgde, ging het om vrouwen die klappen kregen en naar de raad moesten om van hun man te scheiden. Ze maken gebruik van de angst om uit de gemeenschap gegooid te worden.

‘Bij een zitting in een moskee in Birmingham vertelde een Pakistaans-Britse vrouw, een ingenieur, aan de religieuze rechters dat ze was getrouwd en naar Pakistan was verhuisd. Haar echtgenoot had een groot huis met personeel en mooie spullen beloofd.

‘Maar ze kwam terecht in een woning met haar man én zijn hele nare schoonmoeder. Ze werd het sloofje en onderging allerlei vernederingen. Ze werd met haar hoofd tegen het marmer geslagen door de schoonmoeder. Die wist haar zoon ook nog eens te overtuigen om ook zijn vuisten te gebruiken. Ze ging terug naar Engeland, waar ze haar zaak moest bepleiten voor de raad. Haar huwelijk is ontbonden.’

De meeste vrouwen die een echtscheiding aanvragen, krijgen die ook. ‘Maar het is een extra barrière en het kost ook een paar honderd pond. In Birmingham verlopen de procedures vaak snel. Je komt binnen, doet je verhaal en het huwelijk wordt ontbonden. Dat klinkt nog best fijn. Maar in Londen kan de echtgenoot het proces frustreren en kan het nog jaren duren. Dat is ook gevaarlijk als de echtgenoot nog in één huis woont met de vrouw. Scheiden volgens de sharia kan niet als je huwelijkse leven saai is, of omdat je verliefd bent op een ander. Er moet echt iets anders aan de hand zijn: langdurige afwezigheid van de man, of huiselijk geweld. Veel vrouwen zijn aan hun huwelijk geketend. En de raden maken het moeilijker om uit die gevangenis te komen.’

Bovendien heerst er vaak angst voor repercussies voor de familie. ‘Een van de vrouwen die ik sprak zei: “Mij maakt dat religieuze huwelijk niet uit. Ik pak mijn spullen en vertrek.” Maar haar ouders die nog in Pakistan woonden, werden vervolgens door dorpsgenoten belaagd, die dreigden hun huis in de fik steken.’

Zee vindt dat er in Groot-Brittannië, maar ook in Nederland, veel te positief wordt gereageerd op de sharia en de raden.

‘De “rechtspraak” van de raden wordt, ook in wetenschappelijke literatuur, vaak arbitrage of mediation genoemd. Maar dat is het helemaal niet. Want dan heb je twee partijen en een neutrale arbiter. Er is een publieke moraal ontstaan waarin niet negatief geoordeeld mag worden over cultuur en religie. De Leidse hoogleraar Islam en het Westen Maurits Berger schrijft bijvoorbeeld dat sharia-raden een rol kunnen spelen in Nederland. Of Piet Hein Donner, die de Cleveringaleerstoel krijgt nadat hij in 2006 heeft gezegd dat de sharia in Nederland ingevoerd kan worden als de meerderheid dat wil. Dat doet pijn in mijn hart en ziel.

‘Ik vind het kwalijk dat multiculturalisten dit soort praktijken goed praten. Ze stellen de etnische en religieuze identiteit van mensen centraal. Daardoor zijn we het normaal gaan vinden om die identiteit te koesteren. Maar ik kan me heel goed een samenleving voorstellen waar het er niet toe doet of je moslim, katholiek, joods, vrouw of man bent.

‘“Maar er zijn toch ook heel veel aardige en goede moslims”, hoor je dan. En dat is natuurlijk ook zo. “En die moeten we erbij houden. Want islamisten proberen een wig te drijven tussen gematigde moslims en ons.” Maar ik vind het niet oké als het gevolg is dat de negatieve kanten van de islam, zoals de ondergeschikte rol van de vrouw, genegeerd en getolereerd worden. Als je dat doet ben je geen voorstander van integratie. Er zijn kwalijke praktijken; bijvoorbeeld vrouwenbesnijdenis, eerwraak en fundamentalistische imams. Daar moet je wel wat van vinden, zeker als je je mengt in het maatschappelijke debat. Kritiek op de islam krijgt snel het stempel racisme. Daar moeten we vanaf.’

Machteld Zee, Choosing Sharia? Multiculturalism, Islamic Fundamentalism and British Sharia Councils. Eleven International Publishing, 224 pgs. € 39. Promotie was dinsdag