De katerig kijkende rechtenstudenten die tegenwoordig het Kamerlingh Onnes Gebouw bevolken stralen het niet altijd uit, maar ze lopen over gewijde grond. Zo’n honderd jaar geleden regende het daar Nobelprijzen. De grootste natuurkundigen ter wereld werkten in Leiden, of kwamen er om met hun collega’s te spreken. Als je het collegezaaltje toespreekt, schiet het toch even door je heen: Albert Einstein himself stond ooit hier hetzelfde te doen als ik nu.
Museum Boerhaave blikt vanaf zaterdag terug op die periode. De vulpen waarmee de algemene relativiteitstheorie werd opgeschreven is te zien, net als kunstwerken over de bezoekende fysici. Dirk van Delft, directeur van Boerhaave, gaat fietstochten door Leiden geven, langs historische plekken als het KOG, de Oude Sterrewacht en het voormalige huis van de Leidse natuurkundige Paul Ehrenfest.
Daar hield Ehrenfest zijn colloquia over theoretische natuurkunde, met topsprekers als Einstein, Max Planck, en Robert Oppenheimer. Tegenwoordig – meer dan honderd jaar later – heten die bijeenkomsten Colloquia Ehrenfestii, als eerbetoon aan de natuurkundige die ze ooit begon. Paul Ehrenfest heeft zelf geen grote bijdragen aan de natuurkunde geleverd. Hij was vooral iemand die andere natuurkundigen beter kon laten werken. Geen kwaliteit waarmee je nu nog makkelijk hoogleraar wordt, maar zijn collega’s waren blij met hem.
In de strip Ehrenfest! die Museum Boerhaave bij haar Einstein-tentoonstelling liet maken, legt Ehrenfest Einsteins natuurkunde uit aan Einstein. ‘Verdikkeme, nu snap ik het!’, zegt de Duitser. Het schijnt echt zo gegaan te zijn.
Striptekenaar Fred de Heij die het werk leverde, is vooral bekend van luchtiger werk voor Eppo en Tina, en erotische strips als Het Studentenhuis. ‘Maar ook zwaardere kost als dit vind ik leuk om te doen. Dat bedachtzame van twee mensen die in gesprek zijn, bijvoorbeeld. Het is dan de uitdaging om de juiste gezichtsuitdrukkingen erbij te vinden.’
Een groot gedeelte van Ehrenfest! bestaat uit plaatjes van oude blanke mannen die praten over natuurkunde, maar soms mag de striptekenaar nog wel echt los. Promovendus Jan Burgers voelt overal de bemoeienis van Ehrenfest, die als een rood aangelopen duivel over zijn schouder meekijkt. Ehrenfest zelf, die in een waandroom wegzinkt in een natuurkundige depressie terwijl de jonge Oppenheimer met een kanon wiskunde op hem afschiet. De Heij: ‘Over die tekening heb ik heel lang nagedacht, en toen ik het idee eenmaal had, was het een plezier om te tekenen.’
Met die depressie liep het overigens slecht af. Op de laatste bladzijde pakt Ehrenfest zijn pistool en schiet hij zijn gehandicapte zoontje en zichzelf dood. Het laatste woord is aan een droevig kijkende Einstein: ‘Sinds zijn dood heb ik geen belangrijke natuurkunde meer afgeleverd.’
Fred de Heij & Ad Maas, Ehrenfest! Za 19 sept signeersessie 14:00-16:00, Stripshop Mevrouw Kern, Breestraat 141
Expositie Einstein & Friends Museum Boerhaave 19 september– 3 januari.
Einstein-Fietstochten 1, 15 en 29 november