‘Nu de klacht niet-ontvankelijk is verklaard, komt het bestuur niet tot het afwegen van belangen om te besluiten of het wenst de rol van de Beklaagde te onderzoeken in de productie van de artikelen’, schrijft rector Hester Bijl in een brief aan Leonid Schneider, die op zijn website For better science schrijft over integriteitskwesties.

Schneider diende vorig jaar een klacht in over Hommel bij de Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI), omdat hij wil dat de universiteit diens betrokkenheid onderzoekt bij de fraude door Lorenza Colzato. Die psycholoog werd van de universiteit gestuurd nadat drie klokkenluiders alarm sloegen over datamanipulatie, verzonnen experimenten en het illegaal bloed aftappen bij proefpersonen. In een vervolgonderzoek naar Colzato’s publicaties bleek dat bij vijftien artikelen met data werd gesjoemeld en proefpersonen waren verwijderd. Bij zeven van de vijftien artikelen was de fraude ernstig.

Hommel, Colzato’s echtgenoot en voormalig wetenschappelijk directeur van het instituut, was of co-auteur of laatste auteur van vier van die zeven artikelen. Schneider vond daarom dat Hommels betrokkenheid ook moet worden onderzocht. Maar het CWI beoordeelde de klacht als niet-ontvankelijk omdat die niet concreet genoeg was: ‘de omstandigheid (circumstance) dat een co-auteur van de papers heeft gefraudeerd’ zou niet genoeg aanwijzing zijn dat Hommel zelf ook de wetenschappelijke integriteitsregels had overtreden.

Advies

De Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI) was het daar niet mee eens en kon in hoger beroep ‘niet volgen’ waarom de klacht niet-ontvankelijk zou zijn. ‘Indien het Bestuur de rol van Betrokkene (Hommel, red.) in deze kwestie niet wénst te onderzoeken, is dat een andere kwestie dan dat de klacht onvoldoende duidelijk zou zijn omschreven’, oordeelde de landelijke integriteitscommissie in een uitspraak van 22 februari 2023.

Het LOWI adviseert het bestuur om de klacht wél te behandelen. Dat betekent niet dat de universiteit ook daadwerkelijk het onderzoek moet doen – daar gaat de commissie niet over. Maar het betekent wel dat het bestuur is geadviseerd alle belangen af te wegen, inclusief die van de klokkenluiders, en te motiveren waarom ze wel of niet zo’n onderzoek zou starten.

Dat wil de universiteit niet, blijkt nu uit de brief aan Schneider, die hij integraal op zijn website heeft gepubliceerd.

Het bestuur vindt de klacht niet zozeer een klacht, maar een ‘verzoek tot onderzoek’, wat meer ‘de karakteristieken heeft van een onderzoeksopdracht’, schrijft rector Hester Bijl. ‘Onderzoeksopdrachten geven is voorbehouden aan het bestuur.’ Ook blijft het bestuur bij haar standpunt dat de klacht te breed is geformuleerd is.

Daarnaast benadrukt Bijl in haar brief dat het onderzoek naar Colzato’s artikelen bedoeld was om de wetenschappelijke literatuur op te schonen en niet om een schuldige aan te wijzen. ‘Het mag niet zo zijn dat in alle zaken waarin fraude is aangetoond en een of meerdere auteurs schuldig waren aan integriteitsschendingen, alle andere auteurs zonder verdere aanleiding verdacht zijn.’

In de volgende zin schrijft ze echter: ‘In de eerdergenoemde CWI-procedure is gebleken dat de datamanipulatie plaatsvond in het verzenden van data door junioronderzoekers aan de medewerker in kwestie, of tijdens de analyses.’

Geen keus

Dat is opmerkelijk omdat de klokkenluiders eerder in Mare vertelden dat het verwijderen van proefpersonen juist gebeurde onder druk van Colzato, die ‘over de schouder meekeek’ en ‘opdrong op de deleteknop te drukken’.

‘Het voelde alsof ik geen andere optie had’, zei een van hen destijds over de onderlinge machtsverhouding. ‘Ik was niet zelfverzekerd genoeg ermee te stoppen of tegen haar in te gaan, uit angst voor negatieve consequenties.’

Hoewel het onderzoek bedoeld was om de literatuur op te schonen, duurde het heel lang voordat bekend werd met welke artikelen was gefraudeerd. In eerste instantie publiceerde de universiteit de resultaten van het onderzoek stilletjes en volledig zwartgelakt in een hoekje van de website.

Pas na flinke kritiek maakte het bestuur de artikelen waarmee gesjoemeld was openbaar. Klokkenluider Laura Steenbergen vertelde in Mare dat ze door die vertraging ‘stilstond’, en dat al haar publicaties verdacht zouden zijn totdat de lijst bekend zou worden.

Hommel is nog wel verbonden met de Universiteit Leiden, maar woont sinds oktober vorig jaar met Colzato in China waar ze werken aan de Shandong Normal University in Jinan. Van de zeven artikelen zijn er vier inmiddels teruggetrokken door de wetenschappelijke tijdschriften.