Stel: diabetes en depressie komen samen voor, dan zijn de klachten van beide problemen veel heftiger’, zegt Matty Crone, onderzoeker bij het Leids Universitair Medisch Centrum en de Universiteit Maastricht. ‘Dat zie je vervolgens vaker voorkomen bij mensen met slechtere omstandigheden, zoals financiële stress of eenzaamheid.’

Crone leidt het onderzoek naar syndemische kwetsbaarheid: de samensmelting van meerdere gezondheids- en sociale problemen. ‘Dat die op elkaar inspelen is logisch, maar dat die samensmelting tot een grotere ziektelast leidt is minder bekend. Welke mechanismes zitten daarachter? En hoe vertaal je dat naar interventies? Onderzoek daarnaar staat nog in de kinderschoenen.’

Het benaderen van het geheel is juist belangrijk om de klachten van individuen te verminderen en welzijn te verbeteren, legt Crone uit. ‘Nu wordt er vaak gefocust op een enkel probleem of een enkele aandoening, terwijl er juist sprake is van meerdere problemen. Je ziet vaak dat stress samenhangt met gezondheidsproblemen. Die stress levert vervolgens nog meer gezondheidsproblemen op en zo kom je in een vicieuze cirkel terecht. Dit zorgt voor een slechtere gezondheid en slechter welzijn en naar verwachting een hoger zorggebruik. Het systeem is er nu te weinig op ingericht om met die complexiteit om te gaan.’

Vicieuze cyclus

Neem het voorbeeld van depressie en diabetes. ‘Door depressieve klachten houd je je minder aan de diabetesbehandeling waardoor de ziektelast van diabetes verergert. Minder vaak wordt er nog gekeken naar de twee ziekten en hoe die elkaar beïnvloeden, of hoe ze samenhangen met sociale problemen.’

Die opeenstapeling komt vaker voor in wijken waar inwoners zorgen hebben, bijvoorbeeld over inkomen, wonen en werk: Moerwijk in Den Haag en Stevenshof in Leiden bijvoorbeeld. ‘Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is: iets aan die gezondheidsongelijkheid doen. We zoeken uit hoe je die vicieuze cyclus kan doorbreken.’

‘We doen dit om gericht een interventie te kunnen ontwikkelen’, zegt promovendus Samantha Groenestein, die zich richtte op de Stevenshof. ‘In plaats van het bestrijden van symptomen, kijken we naar het onderliggende probleem. De syndemische kwetsbaarheid speelt vooral in gezinnen, daarom focussen we ons in het onderzoek verder op die groep.’

De doelgroep is gekozen samen met bewoners en professionals die wonen en werken in de wijken. Daarnaast werd met behulp van cijfers van huisartsen en het CBS ingezoomd op de gezondheid van kinderen en jongeren in Den Haag en Leiden. De onderzoekers bekeken welke aandoening vaker samen voorkwamen en welke sociale en gezinsfactoren hiermee samenhingen.
Groenestein: ‘Veelvoorkomende clusteringen die we vonden bij jongeren zijn bijvoorbeeld de combinatie van astma en eczeem en van buikklachten met algemene pijnklachten en ook veel angst- en stemmingsstoornissen. Deze clusters gaan vaak samen met sociale- en gezinsproblemen: deze jongeren hebben gemiddeld vaker alleenstaande ouders en ouders die zelf ook een fysieke of mentale aandoening hebben.’

Stapeling van problemen

Crone: ‘Vaak is er een link met sociale omstandigheden. Wij vragen ons af: hoe zit dat precies en wat kan je eraan doen? De maatregelen zijn nu vaak op het individu gericht en minder op de omgeving.’ Daardoor wordt de stapeling van de verschillende problemen over het hoofd gezien. ‘Terwijl, als je kijkt naar die stapeling van problematiek in gezinnen of wijken, kun je het ook zien als een soort ramp voor deze gezinnen en zou het goed zijn om samen met gezinnen, professionals en beleidsmakers na te denken over wat je hier proactief in het beleid, de zorg en de wijk aan kan doen om zo de gezondheid en welzijn van deze gezinnen te versterken.’
De volgende stap in Stevenshof en Moerwijk is om de problemen verder in kaart te brengen, te onderzoeken wat leidt tot de stapeling van gezondheids- en sociale problemen en uit te zoeken wat we doen om dit tegen te gaan of te voorkomen. Hiervoor worden nog deelnemers gezocht.

Groenestein: ‘We zoeken bewoners die willen meedenken met het onderzoek, een rol willen spelen als medeonderzoeker of die juist willen meewerken aan interviews of focusgroepen.’ Ouders met gezinnen, maar ook studenten uit deze wijken zijn welkom om deel te nemen.
‘In de cijfers zien we dát deze problemen spelen, maar wij willen ook graag weten waarom en bij wie ze spelen. Waarom kunnen mensen in een omgeving of onder bepaalde omstandigheden minder goed omgaan met die syndemische kwetsbaarheid en waarom lukt het sommige mensen juist wel? Dat willen wij begrijpen.’

Interesse om deel te nemen aan het onderzoek?
Neem contact op met Samantha Groenestein: s.f.f.groenestein@lumc.nl