De edelmannen van het jachtgezelschap weten niet wat ze zien: verderop in het bos schiet een tienermeisje met een kruisboog het ene na het andere hert dood vanaf haar paard. Dan stijgt de jonge vrouw af om met de hand een verwond volwassen mannetjeshert naar de grond te werken.
‘Als zestienjarige neemt ze een hele jachtpartij over’, vertelt Nadine Akkerman. ‘Als ze al acht maanden zwanger is, doorboort ze vanaf haar paard een wild zwijn met een speer. Als een echte amazone.’
De universitair hoofddocent Engelse letterkunde schreef een boek over de Engelse prinses Elizabeth Stuart (1596-1662), die onder andere koningin van Bohemen was en decennia in Den Haag woonde. ‘Vrouwen in de geschiedenis worden nog steeds onderschat’, zegt Akkermans. ‘Er wordt te weinig over ze geschreven. Dat geldt zeker ook voor Elizabeth.’
Elizabeth is volgens haar een echte warrior queen. ‘Ze is altijd voor oorlog en tegen het compromis. Als klein meisje wordt ze al vergeleken met de grote Engelse koningin Elizabeth I, ook wel bekend als the virgin queen. Die vorstin is haar peettante en werd vaak geassocieerd met Diana, de Romeinse godin van de maan en van de jacht. Voor Elizabeth I had dat dan vooral betrekking op de maagdelijkheid van deze godin, maar dat ging niet op voor Elizabeth Stuart, want zij kreeg maar liefst dertien kinderen.’
Protestants power couple
Elizabeth Stuart leeft in een tijd dat Europa in brand staat. De meeste landen zijn betrokken bij bloederige godsdiensttwisten en oorlogen, waarin de strijd tussen het protestantisme en katholicisme centraal staat. Elizabeth is de dochter van Jacobus VI/I, een Schotse koning die in 1603 ook de Engelse troon van haar peettante erft. Ze trouwt met Frederik V, keurvorst van de Palts (aantal gebieden in het huidige Duitsland). Later wordt hij ook koning van Bohemen, zij koningin, met als hoofdstad Praag.
Het huwelijk in Londen is een spektakel dat drie dagen duurt. ‘Het moet iets ongelooflijks zijn geweest. Ze bouwden een compleet houten kasteel op de rivier De Teems, daar reden dan paarden op. Uiteindelijk werd het kasteel laag voor laag met vuurwerk in brand gestoken.’
Op weg richting de Palts gaat de reis via de Republiek der Nederlanden. ‘Ze worden gefêteerd in de Republiek, echt gezien als een protestants power couple, al zijn ze allebei pas zestien jaar. Ze zijn echt de hoop van de protestanten. Die druk moet echt hoog zijn geweest.’
Frederik ontvangt in 1619 na onderhandelingen de kroon van Bohemen van protestantse rebellen. ‘Die hebben de koning afgezet en kiezen Frederik V als opvolger. Dat ontwikkelt zich tot een heel groot conflict.’
Want keizer Ferdinand I van het heilige roomse rijk wil zijn Boheemse kroon terug en stuurt een leger naar Praag. Frederik en Elizabeth verliezen de oorlog, worden vogelvrij verklaard en slaan op de vlucht. ‘Dit is eigenlijk het echte begin van de Dertigjarige Oorlog.’ Dit conflict vermengt zich met Nederland, dat nog de Tachtigjarige Oorlog met de Spanjaarden uitvecht.
De twee vinden onderdak in de Republiek bij Frederiks neef prins Maurits van Oranje.
‘De Staten Generaal denken dat het verblijf in Den Haag tijdelijk is, want het huis wordt maar voor drie dagen voor ze gehuurd. Ik denk dat het een grote schok was toen bleek dat ze veel langer zouden blijven. Het werd een heel grote hofhouding. Lang niet alle Nederlanders waren daar blij mee. Burgers verzetten zich tegen die pracht en praal omdat ze het verspilling vonden.’
Gedoe over oesters
Hun aanwezigheid heeft ook onverwachte gevolgen. ‘Oesters waren in die tijd voedsel voor de armen. Elizabeth vindt ze zo lekker en bestelt er zoveel dat ze de prijs opdrijft. Daar is een heel gedoe over. Er is ook ophef over haar kledij, omdat haar decolleté te diep zou zijn. Maar over het algemeen was ze erg geliefd: ze wordt de hartenkoningin genoemd. Ze moet erg charismatisch zijn geweest. Ook op momenten dat ze niet zoveel te bieden had, had ze heel veel volgers.’
Als Elizabeth besluit om in Den Haag te blijven wordt ze het boegbeeld van de Engelse en Schotse regimenten die in de Republiek zijn gelegerd en om te vechten tegen de katholieken. Die duizenden soldaten maken deel uit van het Nederlandse leger. ‘Haar vader kan met de prins van Oranje onderhandelen om een gedeelte van die Engelsen en Schotten in te zetten in de Palts, om voor Elizabeth te vechten.’
Invisible Agents (2018), het boek waarmee Nadine Akkerman onlangs de Dr. Hendrik Muller Prijs won, ging over vrouwelijke spionnen in de zeventiende eeuw. Veel van de brieven die Elizabeth verstuurde en ontving zijn in geheimschrift geschreven. ‘Een deel van die brieven heb ik zelf moeten decoderen’, vertelt Akkerman. ‘Het gaat dan om cijfercodes die je moet kraken, dat is een leuk spelletje. Vaak is die code heel rudimentair. Als je al weet dat de brief over de hertog van Buckingham gaat, dan is het relatief eenvoudig om de tekst te herleiden. Je kunt ook met de frequentie van klinkers en medeklinkers aan de gang gaan.’
Humor had Elizabeth ook, bleek na het ontcijferen. ‘Ze maakt veel grappen. Als een ambassadeur, met wie ze eerst bevriend is, met de Spanjaarden gaat praten - haar vijanden - gaat ze hem adresseren als “My dear, ugly, filthy camelface”. Maar dan sluit ze wel af met: “Your dearest affectionate friend”.’
Er is ook een sterke link met Leiden.
‘Elizabeth was gek op haar broer Hendrik. Ze wilde graag met hem onder één dak wonen. Van haar vader mocht dat niet, vanwege het risico bij een aanslag beide kinderen te verliezen. Elizabeth kiest er wel voor om al haar kinderen samen en in de buurt te houden. Dat gebeurde in Leiden. De jongens worden ingeschreven bij de universiteit. De meisjes mogen daar niet heen, maar krijgen wel onderwijs van dezelfde hoogleraren. Elizabeth stond erop dat haar dochters klassieke talen leerden, waarschijnlijk omdat ze dat zelf niet had gehad. Hun opleiding mocht niet gendered zijn. Dat is wel heel bijzonder. Een van haar dochters had veel contact met de Franse filosoof René Descartes, die een paar deuren verder aan het Rapenburg woonde. Uit de brieven die ze elkaar sturen blijkt dat ze echt invloed op zijn werk had, ze dacht mee over wiskunde en filosofie.’
Als Jacobus sterft, volgt Elizabeths broer Karel hem op.
‘Als hij koning wordt van Engeland, is hij heel erg voorstander van oorlog met Spanje, tot grote tevredenheid van Elizabeth. Hij is haar grote held: ze heeft een lok van zijn haar verwerkt in haar juwelen.
Tot hij in 1630 vrede met de Spanjaarden sluit. ‘Het wordt een haat-liefderelatie, al blijft ze hem steunen gedurende de Engels Burgeroorlog, die Karel uiteindelijk letterlijk de kop kost. Al doet ze dat niet openlijk, want het Engelse parlement heeft de zeggenschap over het enige geld dat zij nog krijgt. Als parlement haar pensioen stopzet, dan spreekt ze wel openbaar haar steun uit aan haar broer. Ze is en blijft een Stuart.’
Akkermans heeft bewondering voor de Queen of Hearts gekregen, zegt ze. ‘In haar hele leven weet Elizabeth precies welke rechten ze heeft en wat de regels precies zijn in verschillende landen. Vrouwen hebben in die tijd minder invloed dan mannen. Toch krijgt ze voor elkaar om in 1636 een belangrijk vredesonderhandeling met Keizer Ferdinand stop te zetten. Hoewel haar machtigere broer dat niet wil, lukt het haar toch.’
Enorme schulden
Ook met haar eigen kinderen is ze het niet altijd eens. ‘Een van haar zoons, Karel Lodewijk, krijgt uiteindelijk in 1648 met de Vrede van Westfalen de helft van de Palts terug. Dat aanbod had Elizabeth in 1636 al gehad, maar zij weigerde toen. Ze wilde alles en is dan ook heel kwaad op haar zoon als hij een deel van het gebied aanneemt.’
Uiteindelijk keert ze terug naar Engeland.
‘Als haar kleinzoon Karel II in 1660 koning wordt, wil ze wel terug. Naar de Palts vertrekken is geen optie. Blijven in Den Haag is ook niet aantrekkelijk. Daar zijn de meeste aanhangers overleden. Ze leeft in armoede en heeft enorme schulden die ze nog wel probeert af te betalen. Ze vertrekt niet voordat het Engelse parlement heeft beloofd om alle openstaande rekeningen te voldoen. Dat duurt jaren. Veel schuldeisers hebben dat niet meer meegemaakt.’
Nadine Akkerman, Elizabeth Stuart, Queen of Hearts. Oxford University Press, 624 pgs. € 22,99
Deze week werd Amalia van Oranje achttien. De prinses is vernoemd naar Amalia van Solms. Die was hofdame van Elizabeth totdat ze trouwde met stadhouder Frederik Hendrik van Oranje. ‘Tussen Amalia en Elizabeth kwam het tot een heftige strijd. Status was heel belangrijk voor Elizabeth, vooral omdat ze de Palts en Bohemen was kwijtgeraakt. Hoe meer je verliest, des te belangrijker status wordt. Mensen moeten immers blijven denken dat je machtig genoeg bent om de zaak weer over te nemen.
‘Amalia was maar een simpele hofdame en Elizabeth ging met het huwelijk akkoord, want dan had ze weer een machtige pion aan het hof van Oranje. Dacht ze. Maar Amalia speelt dat spel niet mee en denkt: “Ho ho, ik ben nu de prinses, en misschien wel net zo belangrijk als jij.” Ze worden dan ook rivalen. Op schilderijen waar ze allebei op staan, probeert Elizabeth toch een plekje op de voorgrond te regelen. Geeft Amalia een feest, dan geeft Elizabeth een veel groter feest.’
Politiek zijn ze het ook niet met elkaar eens. ‘Amalia wil vrede met Spanje, Elizabeth wil dat natuurlijk niet. Uiteindelijk gaat het dan ook helemaal verkeerd: die twee kunnen elkaar niet meer luchten of zien.’