Het leek op de tekentafel in Parijs zo’n goed idee. Verwijder de honderd jaar oude dam in het kleine Normandische riviertje de Sélune en laat het water weer zijn natuurlijke loop volgen. Bovendien paste het plan om de dam te slopen mooi in het nationale beleid om waterkwaliteit te herstellen en om vissen als de Atlantische zalm en paling weer toegang te geven tot hun natuurlijke habitats stroomopwaarts.
Dat dat plan in de praktijk niet zo makkelijk was uit te voeren onderzocht universitair hoofddocent fysische geografie Paul Hudson, die samen met Zayane Boucher, verbonden aan de Universiteit Paris-Dauphine, de plaatselijke bevolking ondervroeg over hun verzet tegen het verwijderen van de dam in de Sélune. Hun bevindingen zijn onlangs gepubliceerd in het journal Geoforum.
‘Wetenschappers en ambtenaren denken vaak dat bevolking snel akkoord gaat met plannen om het milieu te verbeteren. Maar in de praktijk blijkt dat mensen gehecht raken aan de plekken om hen heen,’ vertelt Hudson. In Normandië bleek dat ook te gelden voor een lelijke betonnen dam.
Borden beklad
‘De mensen daar zijn verbonden met de omgeving die de afgelopen eeuw is ontstaan rond de dam en het stuwmeer’, aldus Hudson. ‘Ze vissen er naar karper en snoek, picknicken langs de oevers of gaan bootjevaren. De brandweer gebruikt het stuwmeer ook als oefenlocatie. De bevolking heeft in de loop der jaren sterke herinneringen gevormd die verbonden zijn aan die dam.’
Dat een beslissing uit het verre Parijs hun band met de dam ging verstoren viel niet in goede aarde bij de Normandiërs. De vereniging Amis du Barrage (Vrienden van de dam), die zich tot 2017 vooral bezig had gehouden met rondleidingen rond de dam en het organiseren van culturele activiteiten, werd omgevormd tot actiegroep die voor het voortbestaan van de dam streed.
In de omgeving verschijnen aanplakbiljetten en spandoeken die de voordelen van de dam moeten bepleiten: watervoorziening bij droogte en bescherming tegen overstromingen. Informatieborden van de overheid over de voorgestelde sloop worden beklad.
Omgekeerd patroon
‘Voor de bevolking daar is de band die ze hebben met hun omgeving belangrijker dan een toekomstige verbetering van het milieu’, vertelt Hudson. Opmerkelijk genoeg is in Noord-Amerika een omgekeerd patroon aan de gang. Daar pleiten bewoners vaak voor het verwijderen van dammen, juist vanwege milieuredenen.
Hudson: ‘Veel van de tradities van de oorspronkelijke bewoners van Amerika zijn erg verbonden aan de migratie van vissen, de zalm in het bijzonder. Dat gebruiken ze als argument om dammen weg te halen. In Europa hoor je dat eigenlijk niet omdat zulke tradities hier niet meer bestaan en mensen niet op dezelfde manier zijn verbonden aan hun natuurlijke omgeving.’
Uiteindelijk blijkt het actievoeren van de Normandiërs tevergeefs en zet de overheid haar plan door tot onvrede van de plaatselijke bevolking. Het stuwmeer wordt langzaam geleegd en in 2019 begint de sloop van de dam. Hudson: ‘De Franse overheid is sterk gecentraliseerd en ze hebben de stemming onder de plaatselijke bevolking echt onderschat. Desondanks zijn ze doorgegaan met het plan om de dam te slopen. Wat je nu overhoudt is een boel mensen in Normandië die gedesillusioneerd zijn. Ze hebben er genoeg van en willen niks meer weten van de natuur of de overheid. Deze aanpak leidt tot rancune.’
Toch is het in Europa wel mogelijk om de bevolking mee te krijgen met grote infrastructuurprojecten. Vooral Nederland is daar volgens Hudson een goed voorbeeld van. ‘Bij het project Ruimte voor de Rivier is de Nederlandse overheid er veel beter in geslaagd te communiceren waarom het project in het belang is van de mensen die daar in de buurt wonen. Zeker als het aankomt op overstromingsgevaar, maar ook de voordelen voor de natuur. In Nederland gelooft trouwens een meerderheid van de boeren in klimaatverandering, dus dan is de helft van je werk al gedaan.’
Rommeltje
Dat betekent niet dat iedereen automatisch voorstander is. Veel boeren langs de rivieren willen hun droge grond niet kwijt. Hudson: ‘Het zou voor de natuur goed zijn als de grond nat en sponzig is, maar de boeren willen er overheen kunnen rijden met hun landbouwvoertuigen. Daarom zien we in Nederland dat ze toch vaak tegen natuurherstel zijn.’
Was het in Normandië überhaupt wel mogelijk geweest om de bevolking mee te krijgen? Hudson gokt van wel: ‘Ik denk dat ze meer lokale steun hadden kunnen verwerven als ze een manier hadden gevonden om de milieuvoordelen te koppelen aan de belangen van de lokale bevolking. Je zou de natuurlijke loop van de rivier kunnen koppelen aan recreatie of kleinschalige ondernemingen zoals een restaurant. En de Franse staat had ook meer kunnen investeren in de omgeving door bijvoorbeeld wandelroutes uit te zetten. In plaats daarvan is de omgeving nu een rommeltje waar de lokale bevolking niet eens bij kan komen omdat de bodem vervuild is met zware metalen die zich jarenlang in het reservoir hadden opgehoopt.'
Denken is veranderd
Volgens Hudson is de situatie in Normandië er eentje die zich nog makkelijk elders voor kan doen. De afgelopen jaren worden veel rivierdammen verwijderd: ‘Toen ik begon met het bestuderen van dammen in de jaren ’90 ging het over de invloed van dammen op het milieu. Nu gaat het over de gevolgen van het verwijderen van dammen. Het hele denken is veranderd. Ik ben voorstander van natuurlijk stromende rivieren, maar ik ben ook meer gaan beseffen dat de lokale bevolking er erg toe doet.
‘Je kan niet zomaar over ze heen gaan. Mensen bewuster maken van hun eigen belang bij het milieu zou het zo veel makkelijker maken om dammen te laten verwijderen. Mensen moeten begrijpen waarom het milieu in hun persoonlijk belangrijk is.’