Hoe fors is de stijging?
‘De Stichting Farmaceutische Kengetallen, die data over geneesmiddelengebruik in Nederland bijhoudt, zag een enorme toename in het aantal gebruikers van oxycodon: 200.000 meer in 2015 dan in 2012. Uit ander onderzoek blijkt dat het gebruik van opioïden tussen 2013 en 2017 is toegenomen van 4,9 naar 6 procent. Dat is meer dan een miljoen gebruikers. Dat is best zorgwekkend.’

 Waarom is dat aantal zo gegroeid?
‘Daar zijn meer redenen voor, waarvan er veel overlappen met de situatie in de Verenigde Staten. In de gezondheidszorg, maar ook in de maatschappij, mogen we geen negatieve gevoelens meer ervaren.

‘Er is geen ruimte voor pijn. Maar pijn is juist iets natuurlijks: een beschermingsmechanisme waarmee je lichaam aangeeft dat je rust nodig hebt. ’

 Maar er is op zich niets mis met pijn onderdrukken toch?
‘We meten pijn op een schaal van nul tot tien. Een bevalling wordt gezien als een tien. Een niersteen is ook een negen of tien. Voor extreme pijn, dus ongeveer een acht of hoger, geven we altijd medicatie. Ik vind zeker dat mensen geen ondraaglijke pijn moeten hebben, maar nu wordt er al oxycodon voorgeschreven voor een vier of hoger.

‘Daar komt bij dat zogeheten non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) zoals ibuprofen en naproxen aan populariteit hebben verloren. Mensen zijn bang voor het risico op bloedingen in het maagdarmstelsel, al kun je daarvoor weer andere medicijnen slikken. NSAIDs zijn ook riskant voor mensen met hartklachten. De medische gemeenschap werd terughoudender met het voorschrijven ervan.

‘Er zijn niet veel opties als het aankomt op pijnmedicatie, veel verzekeringsmaatschappijen vergoeden NSAIDs niet meer – het kost meer om een NSAID op recept te krijgen dan in de supermarkt kopen.’

‘Begin 2010 werd oxycodon heel populair. Het kwam terug op de radar bij mensen als een shiny new toy en dokters schreven het steeds vaker voor. In veel Europese landen werd dit streng gereguleerd, maar in Nederland niet. Je kunt hier ook een herhaalrecept aanvragen, zonder met een dokter of iemand anders te praten. Ik vind dat krankzinnig. Als ik naar een dokter bel voor een herhaalrecept, moet die vragen hoe ik me voel.’

Hoe kan dat?
‘Ik denk dat we vergeten zijn hoe gevaarlijk opioïden zijn. Ze worden geclassificeerd als controlled substance: verslavende middelen die wel een pijnstillend effect hebben. Ze zijn effectief, maar verslavend.

‘Het is geen goed voorteken. We zagen in de VS in de jaren negentig dat er te veel opioïden werden voorgeschreven. Toen het aantal mensen dat een overdosis nam groeide, zei de overheid: we moeten er de rem op zetten. Maar toen was het al te laat, mensen waren al verslaafd. Vervolgens groeide de illegale verkoop.’

Hoe is dat in Nederland?
‘We zagen een toename in het aantal ziekenhuisopnames en het aantal doden door een overdosis aan opioïden. Ook kwamen er meer mensen op de IC terecht door indirecte bijwerkingen. We zagen een toename in het aantal mensen dat overleed op de eerste hulp en ook een toename in het aantal mensen dat naar een (mentale) instelling werd overgeplaatst, wat kan duiden op verslaving.­­

Wat moet er gebeuren om een opiatencrisis zoals die in de VS te voorkomen?
‘Educatie. Eerst bij degenen die opioïden voorschrijven, daarna bij patiënten. Als zij begrijpen wat oxycodon is, zullen ze misschien zelf al kiezen om het niet te nemen. We kunnen alleen het legale gebruik beheersen, door het schrijven van richtlijnen en door beter om te gaan met het hanteren van pijn. Magnesium kan bijvoorbeeld ook helpen, en het is niet duur.’

En paracetamol?
‘Dat is heel effectief, maar niet populair. Mensen denken dat het niet werkt. Maar je moet gewoon genoeg nemen. Voor hoofdpijn zijn twee tabletten genoeg, maar als je weet dat er pijn aankomt, zoals na een operatie, dan kun je de paracetamol op tijd innemen en blijven slikken, na consultatie met een arts. Als je het op een schema slikt, is het veel effectiever.

‘De NSAIDs en paracetamol moeten uit de schappen van de supermarkt verdwijnen. Dat kan wettelijk vastgelegd worden. Ze zijn veilig en effectief als je het juiste advies krijgt: dat kan niet in de Albert Heijn, wel bij een apotheek.’

Ajda Bedene
Dynamics of the opioid crisis in the Netherlands
Promotie was donderdag 23 mei