‘Studenten hebben klap na klap moeten incasseren’, betoogt Sharon de Vries, student Koreastudies, vanaf het podium voor de Pieterskerk. ‘De herinvoering van het leenstelsel, de rente op onze studielening, het tekort aan studentenwoningen en als kers op de taart maakt het kabinet nog twee plannen bekend: de langstudeerboete en de bezuinigingen op het hoger onderwijs. Studenten worden werkelijk aan alle kanten genaaid door de overheid.’
De landelijke demonstratie in Utrecht werd woensdagmiddag op het laatste moment afgelast op aanraden van de politie en de gemeente. Er zouden aanwijzingen zijn dat pro-Palestijnse groepen het protest wilden kapen en daarbij geweld zouden gebruiken. Organiserende vakbonden FNV en AOb besloten aan dat dwingende verzoek gehoor te geven.
Donderdagochtend bleek dat het protest op aandringen van studentenvakbond LSVb en socialistische jongerenvereniging ROOD alsnog werd toegestaan, maar toen waren in heel Nederland al lokale betogingen op touw gezet.
Zo ook voor de Pieterskerk, waar het plein volstroomt met ruim driehonderd demonstranten in rode jassen, baretten, sjaals en opgeknoopte speldjes. Velen houden borden in de lucht met leuzen als ‘Like a wreckingball door onze kenniseconomie’ en ‘Zonder onderwijs maak je alles de kat wijs’.
Strijdlied
Onder toeziend oog van drie politieagenten klinkt het zogenoemde Strijdlied, waar elke demonstrant een kopietje van in de hand gedrukt krijgt. Op de melodie van Bella Ciao onder begeleiding van een gitarist klinkt de tekst gericht aan Onderwijsminister Eppo Bruins.
De schade is Eppocalyptisch
Helder in een oogopslag
Denk beter na over de toekomst
Of neem anders zelf ontslag
Na deze laatste zin klinkt luid applaus. ‘Ik ben ongelooflijk blij dat ik hier zoveel van jullie zie, dat had ik niet verwacht’, begint Remco Breuker, hoogleraar Koreastudies, die de middag aan elkaar praat. De bezuinigingen treffen ‘niet alleen degenen die in het onderwijs werken of het onderwijs volgen, maar de hele samenleving’, vervolgt hij. ‘Het brengt onze vrede, welvaart en veiligheid in gevaar.’
Als Diana Wittendorp van Hogeschool Leiden zegt dat de langstudeerboete waarschijnlijk toch niet terugkeert, begint het publiek enthousiast te juichen. ‘Maar in plaats daarvan lijkt het erop dat minister Bruins het collegegeld wil verhogen voor álle studenten.’ ‘Boe!’ brult het plein in koor. De bezuinigingen zijn ‘grote onzin’, aldus Wittendorp. ‘Er is geld genoeg! Ieder jaar wordt 40 miljard euro aan publiek geld gegeven om fossiele bedrijven belastingkorting te geven, terwijl ze miljoenen winst maken. Haal het geld waar het zit!’
Geesteswetenschappendecaan Mark Rutgers roept de demonstranten op om te blijven vechten. ‘Als universiteiten moeten we snijden in ons eigen vlees, maar dat is niet ons eigen vlees, het is van de samenleving, onze studenten en onze toekomst. Het is gewoon onaanvaardbaar wat er nu gebeurt.’
Woelige tijden
‘We moeten een front vormen’, vindt Breuker. ‘Als ik zo om me heen kijk, zie ik heel veel bekende gezichten en heel veel gezichten die ik niet ken. Mijn inschatting is dat we uit heel verschillende vakgebieden komen, heel verschillende dingen doen, politiek misschien ook wel een heel verschillend over dingen denken. Maar dat we hier staan lijkt me een moment van verbinding. Ik hoop dat we dat vasthouden in de woelige tijden die ons te wachten staan.’
Een groot deel van de menigte loopt na afloop naar het Lipsius om in een collegezaal een livestream te volgen van sprekers die eigenlijk bij de landelijke demonstratie in Utrecht zouden speechen, maar dat nu doen vanuit een zaal in de Tweede Kamer.
Na het woord gekregen te hebben van Kamerlid Jan Paternotte (D66), veroordeelt Jens Bosman van de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) de last-minute afgelasting van een dag eerder. ‘Dat we niet eens meer over een onderwerp als onderwijs een veilig protest kunnen hebben, komt ook door maatschappelijke onrust die wordt gezaaid vanuit Den Haag vanuit partijen die niet opstaan voor de democratische basisbeginselen maar juist aan de stoelpoten ervan zagen. Dat de demonstratie nu niet doorgaat, heeft een negatief effect op ons demonstratierecht.’
Burgerlijke ongehoorzaamheid
‘We hadden met duizenden op het Domplein in Utrecht willen staan vandaag’, vertelt Ingrid Robeyns, Utrechtse hoogleraar ethiek van instellingen. ‘We worden aangevallen op ons demonstratierecht op basis van informatie die niemand van ons heeft kunnen checken.’
‘Er is geen enkele rationele onderbouwing van deze bezuinigingen’, vervolgt ze. ‘Minister Eppo Bruins lijkt alleen niet te geven om argumenten en feiten. Hij komt niet verder dan het riedeltje dat dit kabinet kiest om meer te investeren in defensie en bestaanszekerheid.’
‘Onze boodschap is duidelijk: duurder maar slechter onderwijs is geen toekomst die wij zullen accepteren’, voegt Ocke Siertsema, vicevoorzitter LSVb, daaraan toe.
Vechten
‘Ik ben heel blij om alle rectoren te zien’, vervolgt Robeyns. ‘Want wij hebben ook een oproep voor onze universitaire bestuurders. Wij roepen hen op om deze bezuinigingen niet uit te voeren en verwachten van jullie moreel en politiek leiderschap. Wij willen bestuurders die vechten tegen deze aanvallen op het onderwijs, in plaats van bestuurders die deze aanvallen opvangen. Wij vragen jullie om bestuurlijke ongehoorzaamheid.’
In de Leidse collegezaal klinkt een oorverdovend gejuich en wordt er vurig op tafels geslagen.
Bosman (LSVb) zegt zich zorgen te maken over instellingen die alvast voorsorteren op bezuinigingen: ‘Geesteswetenschappen met studies die belangrijk zijn voor het begrijpen van de samenleving dreigen als eerst te vallen. Blijf alstublieft naast hen staan.’
Als hij de herkansing voor een landelijke demonstratie aankondigt, 25 november op het Malieveld in Den Haag, grijpen de Leidenaren hun telefoons om de datum vast te zetten. ‘We zijn nu met zijn allen meer verenigd dan ooit’, zegt Bosman vanaf het scherm. ‘Gefeliciteerd, minister Bruins.’
‘Stop the cuts, are you nuts?’
‘Short-sighted cuts = long time damage!’
‘Als Leiden univ protesteert is er echt wat aan de hand!’
In Wijnhaven liggen protestbordjes, die eigenlijk gemaakt waren voor Utrecht, op de Spaanse trappen. De bijeenkomst in Wijnhaven is in een paar uur tijd uit de grond gestampt, maar toch zijn alle zitplekken bezet. En ook de trap stroomt snel vol.
‘Mooi om te zien dat staf en studenten bij elkaar zitten, dat iedereen wel voelt dat het een gedeelde kwestie is’, zegt Toon Kerkhoff, universitair hoofddocent en onderwijsdirecteur bij bestuurskunde. ‘Of je hier nou zit vanwege de langstudeerboete of de bezuinigingen op onderzoeksbeurzen, het komt allemaal op hetzelfde neer: het onderwijs wordt uitgeknepen.’
Dat beamen ook de bordjes ‘Wie-wa-wanbeleid’ en ‘Een Dick probleem’.
‘We hadden gisteren een banner making event en zouden vandaag gezamenlijk met de universiteit vertrekken naar Utrecht’, vertelt Emma Boellaard, student bestuurskunde en bestuurslid van studievereniging B.I.L.. Dat het niet kon doorgaan vindt ze ‘jammer’. ‘Maar we zijn blij dat er tenminste nog iets kan gebeuren.’
Arnout van Ree, docent International Studies en vakbondsfunctionaris voor het FNV in Leiden, is daar in zijn speech minder begripvol over. ‘Ik heb de onderhandelaar van het FNV gezegd dat hij een slecht besluit heeft genomen. De burgemeester zei gister tegen de verschillende partijen en vakbonden dat er serieuze dreigingen voor geweld van buiten academische bronnen kwamen. Ik vermoed dat er meer gedeeld is dan ze nu publiek bekend hebben gemaakt. Zij hebben toen besloten om te annuleren. Hij had tegen de gemeente Utrecht moeten zeggen: “Dan verbieden jullie de demonstratie maar. Wij hebben vrijheid om te demonstreren. Onduidelijke signalen betekenen een inbreuk op onze freedom of speech.”’ Zijn woorden worden met applaus ontvangen.
‘Ik hoop dat jullie je vrij voelen om te protesteren in Den Haag’, zegt Hera Butt, Haags gemeenteraadslid van GroenLinks. ‘Zonder die vrijheid is onze democratie in gevaar.’ Opnieuw klinkt er luid applaus.
‘Dit protest gaat nadrukkelijk niet alleen over budget cuts’, zegt decaan Koen Caminada. ‘Het gaat over de waardering, respect en het uit elkaar rukken van onze internationale gemeenschap. Kabinet, wij vragen om een herwaardering van het hoger onderwijs, om middelen die recht doen aan de betekenis van onze sector.’
In het publiek houdt student International Studies Jasin Dzambic-Spahic een bordje voor zich met de tekst ‘Fuck Geert Wilders’. Hij was woedend toen hij hoorde dat de demonstratie in Utrecht niet doorging. ‘Ik snap niet waarom we niet mochten protesteren.’
Op het Malieveld-protest van 25 november zal hij dezelfde spreuk omhoog houden, voorspelt hij: ‘Ik maak een grotere, en nog een stukje feller om de boodschap echt over te brengen. Ik woon hier al zes jaar en hou van Nederland. Maar het is niet mooi om te zien wat voor slechte keuzes dit kabinet maakt.’
Door Else van der Steeg
Rond één uur druppelt het Utrechtse Moreelsepark langzaam vol, met een constante stroom aan studenten en docenten die vanaf het station komen aanlopen, gewapend met spandoek en bordjes, met teksten als ‘Hier loopt een boze docent’, ‘Ben ik straks niet meer nodig’, en het wat poëtischer ‘Ridders van de geest, bestrijd het beest’.
Een bord met een foto van onderwijsminister Eppo Bruins met daarop een vrolijk wiebelende dildo als neus geplakt oogst veel goedkeuring onder de aanwezigen.
‘Hallo allemaal’, spreekt Linda Huisman van Vakbondsleden Solidair met Palestina de menigte toe. ‘Wat zijn jullie met teringveel!’
Huisman was ‘de eerste uit mijn familie’ die naar de universiteit ging. ‘Als er toen een langstudeerboete was geweest was ik niet in staat geweest te gaan studeren.’
Dat er rancune leeft richting de vakbonden en de gemeente Utrecht die de demonstratie hebben afgezegd wordt snel duidelijk. ‘We vinden het niet kunnen dat bij het eerste mogelijke gevaar de demonstratie meteen werd afgezegd’, begint de ceremoniemeester. ‘Wij zijn hier nog steeds, om ons uit te spreken vóór het demonstratierecht en tegen bezuinigingen.’
In afwezigheid van de grote vakbonden wordt het ideologische stempel van ROOD extra duidelijk. Sommige sprekers lijken in hun zelf opgezweepte geestdrift te vergeten dat ze op een demonstratie tegen onderwijsbezuinigingen spreken, en fulmineerden in hun speeches vooral tegen kapitalisme, politiegeweld en de wapenindustrie.
Woorden als klassenstrijd klinken veelvuldig, maar over geesteswetenschappen, gebrek aan onderwijsondersteuning of verdwijnende unica gaat het een stuk minder.
Die retoriek wordt alleen goed ontvangen bij de ROOD-leden vooraan bij het podium, maar kan verderop op meer scepsis rekenen. ‘Dit is niet helemaal waarom ik hierheen ben gekomen’, zegt een Leidse student, die niet met zijn naam in de krant wil.
De door politie en gemeente zo gevreesde Pro-Palestijnse demonstranten zijn inderdaad aanwezig, in de hoedanigheid van de organisatie Vakbondsleden Solidair met Palestina. Maar: met een flyer met harde cijfers over de bezuinigingen hebben zij ironisch genoeg de best onderbouwde inbreng over de bezuinigingen van de hele demonstratie.
Na een uur aan speeches roept de organisatie iedereen op in een mars door het centrum van Utrecht te trekken. In een lange sliert lopen de demonstranten onder minimale politiebegeleiding langzaam langs onder meer de Domtoren en het Academiegebouw, om uiteindelijk weer terug te komen in het Moreelsepark.
Door Mark Reid