Tweelingzussen Mila (22, filosofie) en Imke (security studies) houden dinsdagochtend buiten voor de UB een korte pauze. Daar hoort ook een sigaret bij, die ze in de buurt van een zogenoemde peukenstemmer opsteken. Sinds dit academisch jaar staan ze voor de UB: vuilnisbakken waarbij rokers kunnen kiezen in welke van de twee openingen ze hun opgerookte sigaretten gooien. Boven de linker opening staat een ander woord dan boven de rechter. Zoals: friet versus patat, Beatles versus ABBA of hitjes versus techno.
‘Ik denk dat het wel werkt’, zegt Imke terwijl ze een rookwolk uitblaast. ‘Je ziet nu namelijk minder peuken op de grond liggen.’ Boven de dichtstbijzijnde peukenbak staat de stelling “friet” of “patat”. ‘Het wordt patat’, zegt Mila, ‘omdat onze ouders dat vroeger altijd zeiden. Jeugdsentiment.’
Een masterstudent geschiedenis, die zijn naam niet wil noemen, staat even daarvoor bij dezelfde bak. ‘Ik vind het wel grappig’, zegt hij. ‘Bovendien moest je, voordat ze hier stonden, verder weg lopen om het weg te kunnen gooien. Het levert ook wel een gespreksonderwerpje op als je hier met anderen staat te roken.’ Hij erkent dat hij niet altijd bewust kiest tussen de stellingen. ‘Maar nu kies ik voor patat.’
“Patat” is duidelijk aan de winnende hand, blijkt uit de hoeveelheid peuken die in de doorzichtige bakken zitten. Even verderop wint “Barbie” het dik van “Ken”, terwijl “hitjes” maar ietsje populairder is dan “techno”.
Succesvolle pilot
‘Het begon als een pilot bij het KOG eerder dit jaar’, vertelt Stephan van Es, facility manager van het UFB. ‘Dat leverde positieve resultaten op, namelijk een terugloop van het aantal peuken dat op de grond belandt.’ Sinds dit academisch jaar staan er ook drie voor de UB. ‘We hebben inmiddels ook bakken besteld die worden geplaatst voor het Lipsius, de bètacampus en het Pieter de la Court-gebouw.’
Ook is er overleg met studentenverenigingen over de plaatsing van de bakken voor de deur van de sociëteiten, vertelt docent milieurecht, facultair coördinator duurzaamheid en initiatiefnemer van de peukenstemmers Esther Kentin. ‘Daar is enthousiasme voor.’
Kentin licht toe hoe ze op het idee kwam: ‘Ik stoorde me aan alle peuken op de stoep voor het KOG, en met mij vele anderen. Dus ik dacht: wat kunnen we hieraan doen?’
Dat was nog niet zo eenvoudig. ‘Op eigen terrein mag je roken niet faciliteren, dus je kan bijvoorbeeld geen rookhoek neerzetten. Studenten zijn dan ook verplicht buiten ons terrein te roken.’ Maar: dat is gemeentegrond. ‘Tegelijkertijd hebben we als universiteit ook de verantwoordelijkheid dat studenten en medewerkers geen rotzooi veroorzaken.’
En dus besloot Kentin om samen met een aantal rechtenstudenten te brainstormen over de vraag hoe je studenten zo ver kunt krijgen hun peuken voortaan in een vuilnisbak te gooien in plaats van op de grond. ‘We hebben ook een bureau ingeschakeld dat zich bezighoudt met gedrag en nudging: hoe je mensen met hun gedrag een bepaalde kant op duwt zonder dat het een “moeten” wordt. Je wil dat ze vrijwillig hun gedrag veranderen, het dwingende karakter hebben we er zo veel mogelijk uitgehaald.’
Daaruit kwam het idee voort om de peukenstemmers neer te zetten. Via een QR-code op de vuilnisbakken kunnen studenten zelfbedachte stellingen insturen, die elke twee weken worden vervangen. ‘De eerste was Augustinus versus Minerva’, vertelt Kentin lachend. ‘Dat zorgde wel voor wat reuring. Maar het moet ook een beetje schuren, natuurlijk.’
Imke denkt erover om ook een stelling in te zenden. ‘Gele kiwi of groene kiwi, dat lijkt me een goede. Heel weinig mensen schijnen voor groen te kiezen, terwijl die veel lekkerder is.’
‘Stressroker of partyroker’, oppert Mila.
‘Als die bij de UB komt te staan, zal de bak met “stressroker” een stuk voller raken’, reageert Imke. ‘Ik weet trouwens nog wel een leuke: “Mila” of “Imke”.’
Ook voor het KOG staan meerdere peukenstemmers. Een studente werpt haar peuk gedachteloos in de “wijn”-bak, en niet bij “bier”. Even later staat rechtenstudent Eva daar te roken. ‘Als ik er in de buurt ben, maak ik er wel gebruik van’, vertelt ze. ‘Maar ik loop er niet altijd bewust naartoe en let ook niet op de stellingen.’ Bovendien gooit ze haar peuk liever in een zogenoemde peukentegel in de grond. ‘Dat is makkelijker.’
Voorheen waren die er op meerdere plekken, maar de meeste zijn weggehaald, zegt Kentin. ‘Die roosters lagen op universiteitsterrein, voordat het verboden werd om daar te roken. Ik ben daar sowieso geen voorstander van, omdat het bevestigt wat mensen vaak met een peuk doen: het op de grond gooien. Daar moeten we juist vanaf.’
De beheerders van de vuilnisbakken schatten dat ongeveer zeventig procent minder peuken op de grond belanden, weet Kentin. ‘Maar het kan nog beter. Veel mensen weten niet dat een peuk 97 procent plastic bevat, wat vervolgens in de grond en het water terechtkomt.’
Dat er nog een wereld te winnen is, blijkt als twee rechtenstudenten voor de UB hun peuk op de grond gooien, terwijl ze nog geen tien meter zijn verwijderd van de peukenbakken. ‘Sorry’, verontschuldigt een van hen zich nadat hij erop is aangesproken. ‘Meestal loop ik wel even naar een bak om het daarin te gooien. Daar probeer ik wel rekening mee te houden voor het milieu.’
Bovendien zeggen ze – ondanks het verbod – liever op het universiteitsterrein te roken omdat daar meer bankjes staan dan bij de peukenpalen aan de straat. ‘En het is ook best gevaarlijk om daar te staan, zo vlak bij een drukke weg.’