In november 2019 oordeelde de integriteitscommissie al dat Colzato in strijd had gehandeld met de wetenschappelijke integriteit. De lijst van misdragingen was lang: gesjoemel met data en beursaanvragen, verzonnen experimenten, verdwenen proefpersonen, weggehaalde auteursnamen en illegaal afgetapt bloed.

De fraude kwam aan het licht dankzij drie klokkenluiders die bij de wetenschappelijk directeur aan de bel trokken. Die diende vervolgens een klacht in bij het college van bestuur, waarna de zaak terechtkwam bij de CWI. Colzato was inmiddels al uit Leiden vertrokken.

Al voordat het nieuws eind 2019 naar buiten kwam, adviseerde de integriteitscommissie om twee wetenschappelijke artikelen van de psycholoog terug te trekken. Het college van bestuur gaf de CWI daarna de opdracht om ál haar werk te onderzoeken op fraude.

Data weglaten

Voor dat onderzoek leverde de Faculteit Sociale Wetenschappen een lijst van 174 publicaties aan. Daarvan zijn er uiteindelijk 53 tegen het licht gehouden die na 2015 zijn gepubliceerd en waarbij de gegevensverzameling in Leiden plaatsvond. Van oudere artikelen bleek het ‘onevenredig veel moeite’ te kosten om de benodigde gegevens te verkrijgen.

In zeker vijftien van die 53 publicaties is gefraudeerd, concludeert de commissie. Het gaat dan om wijzigingen in de onderzoeksopzet, het achteraf toevoegen van een controlegroep of het weglaten van data zonder dit te verantwoorden of zelfs maar te melden.

Bij zeven van de vijftien artikelen zijn de manipulaties ‘dermate ernstig dat geadviseerd wordt de betreffende tijdschriften te verzoeken deze terug te trekken’ omdat de conclusies door fraude onjuist zijn, of het aannemelijk is dit te concluderen. Aangezien het rapport is geanonimiseerd blijft onduidelijk om welke artikelen het gaat en wie erbij als co-auteur zijn betrokken.

Onderzoeksopzet niet gevolgd

Wel legt de commissie bij elk artikel uit hoe ze tot dit oordeel is gekomen. Zo zijn in een publicatie 21 proefpersonen verwijderd die de onderzoeker niet goed uitkwamen, omdat zij ‘als groep geen positieve associatie vertoonden’. In een ander artikel is de gerapporteerde onderzoeksopzet ‘substantieel anders dan die in het protocol’, is er een controlegroep toegevoegd en zijn belangrijke gegevens en proefpersonen weggelaten.

In een derde artikel zijn gegevens van twee onderzochte groepen in de publicatie achtergehouden omdat die ‘een ander resultaat hadden dan voorondersteld’. Daarbij werden 49 proefpersonen weggelaten. In nog twee publicaties zijn respectievelijk zestien en twaalf proefpersonen verwijderd. Bij de laatste twee artikelen werd de onderzoeksopzet niet gevolgd en verdwenen zeven en zestien proefpersonen.

In de andere acht artikelen hebben malversaties de conclusies verzwakt, stelt de commissie. De manipulaties ‘zijn echter van dien aard dat een tijdschriftredactie hiervan op de hoogte gesteld dient te worden, zodat deze kan besluiten hoe de lezers geïnformeerd worden, dan wel toch tot retractie (terugtrekking, red.) over te gaan’.

In de meeste van deze publicaties zit de fraude vooral in het weglaten van proefpersonen (variërend van twee tot twaalf). In één artikel is niet te herleiden hoeveel proefpersonen zijn verwijderd, maar is wel afgeweken van de oorspronkelijke onderzoeksopzet, is de helft van de metingen weggepoetst en zijn er ‘meer genetische variaties gemeten dan gerapporteerd’.

Bij 27 artikelen was er geen nader onderzoek mogelijk, omdat aanvullende informatie en datasets ontbraken of er geen directe aanleiding was voor onderzoek op basis van informatie van de faculteit Sociale Wetenschappen. In de overige artikelen zijn geen aanwijzingen voor fraude gevonden.

Valse resultaten

Ook heeft de commissie nog een derde subsidieaanvraag onder de loep genomen, nadat uit eerder onderzoek bleek dat Colzato in twee bij wetenschapsfinancier NWO ingediende onderzoeksvoorstellen uitkomsten van nooit uitgevoerd onderzoek als voorlopige resultaten had gepresenteerd. De commissie heeft geen aanwijzingen dat in die derde aanvraag is gemalverseerd, maar adviseert het college van bestuur wel om NWO te informeren over de bevindingen.

Dat het rapport zo lang op zich liet wachten, wijt de commissie aan twee oorzaken. Zo bleken de benodigde bronnen niet systematisch te zijn gearchiveerd, waardoor databestanden alleen via individuele medewerkers konden worden verkregen. Verder was tijdens de pandemie de toegang tot het instituut psychologie beperkt.

Het college van bestuur neemt de aanbevelingen over, zo bleek deze week uit de besluitenlijst die met de universiteitsraad is gedeeld en waarin de kwestie summier werd aangestipt. Zij verzoekt de uitgevers van de vijftien frauduleuze artikelen om de publicaties in te trekken en informeert NWO over de dubieuze subsidieaanvragen.

Geen ruchtbaarheid

Ook de betrokken co-auteurs zijn ingelicht. Een daarvan is universitair docent Laura Steenbergen, tevens een van de drie klokkenluiders. Op 12 november kreeg zij het niet-geanonimiseerde advies met een begeleidende brief toegestuurd van een jurist van het college van bestuur. ‘Het kwam totaal onverwacht’, zegt ze. ‘In de zomer had ik de commissie nog gevraagd of er een tijdpad was zodat ik een idee had wanneer ik iets kon verwachten, maar daar heb ik nooit iets op gehoord.’

Een week later is het document stilzwijgend en geanonimiseerd op de website van de universiteit gepubliceerd, weet Steenbergen. ‘Dat heb ik zelf gecheckt. Ik zat de pagina elk uur te refreshen. De universiteit dacht blijkbaar openheid te geven door een anoniem rapport op internet te zetten en klaar. Zelfs intern bij het instituut psychologie is er geen ruchtbaarheid aan gegeven. Veel van mijn collega’s weten er niet eens van.’

Ze mag niet vertellen welke artikelen als frauduleus zijn aangemerkt. ‘Dat is strikt vertrouwelijk, is mij gemeld.’ Wel zegt ze dat bij veertien van de vijftien artikelen waarin Colzato fraudeerde een van de drie klokkenluiders - Roberta Sellaro, Bryant Jongkees en zijzelf - is betrokken.

Nog niets teruggetrokken

Bij zes van de vijftien publicaties is ze zelf co-auteur. ‘Daarvan wordt er nu pas één onderzocht’, zegt Steenbergen. ‘Er is nog geen enkel artikel teruggetrokken. En van die andere twee artikelen, waarover al in 2019 werd geadviseerd ze terug te trekken, is dat pas in november 2020 en januari 2021 gebeurd. Ik denk dus niet dat het deze keer veel sneller gaat.’

Voorzitter van de CWI Frits Rosendaal laat weten dat het terugtrekken van publicaties vaak lang duurt. ‘Ten eerste omdat de tijdschriften, die erover gaan, het ook even rustig willen bekijken. En ten tweede ook omdat sommige tijdschriften hier helaas een blamage in zien en de boel traineren.’

Lorenza Colzato reageerde niet op een verzoek tot commentaar. Na het eerste CWI-onderzoek van 2019 liet ze Mare weten ‘goede onderzoekspraktijken en wetenschappelijke integriteit juist erg belangrijk’ te vinden en altijd ‘dienovereenkomstig te handelen’. Volgens haar was er ‘op geen enkele wijze sprake geweest van een gedegen onderzoek of een eerlijk proces’.

In het huidige rapport schrijft de CWI dat de bevindingen aan haar zijn voorgelegd. Colzato heeft in haar antwoord ‘geen inhoudelijke argumenten naar voren gebracht’. Het advies bleef dus ongewijzigd.                                                                                           

(Met medewerking van Vincent Bongers)

Lees ook het interview met klokkenluider Laura Steenbergen