Het meeste onderzoek aan Europese universiteiten ligt nu stil. Ook in de academische ziekenhuizen wordt er minder geëxperimenteerd, omdat apparatuur, spatbrillen en mensen met een artsengraad nu even ergens anders nodig zijn. Een paar takken van sport zijn echter drukker dan ooit: de virologie, de epidemiologie, en alles dat daar ook maar in de verste verte bij komt kijken.

Het is crisis, immers.

Het was dan ook verbazingwekkend om te zien hoe de universitaire ziekenhuizen van Amsterdam en Leiden de afgelopen weken crowdfundingsacties startten om de onderzoekers die wat met coronavirus doen te kunnen betalen. De helft van de wereldbevolking zit onder een of ander vorm van lockdown, Madrid slaat haar lijken op bij de ijsbaan omdat alle mortuaria vol zitten, de wereldeconomie krijgt harder op zijn lazer dan bij de economische crisis van 2008 en popsterren nemen gezamenlijke shitmuziek op.

Hoe erg moet alles worden voordat je als relevante onderzoeker niet meer met de pet rond hoeft?

Erger dan dit, in elk geval.

Boos opgestapt

Deze week werd bekend dat Mauro Ferrari daarom boos is opgestapt. Hij is baas van een club die de European Research Council (ERC) heet, en jaarlijks twee miljard euro aan onderzoeksgeld verdeelt, in grote beurzen. Leiden haalt daar zo'n één à twee procent van binnen, wat best aardig is als je bedenkt hoeveel universiteiten er in Europa zijn. Die ERC is dus een belangrijke club, in universiteitsland.

Wat Ferrari had bedacht, was dat dit misschien wel een goed moment was om knopen door te hakken. Een speciaal programma, waarin topwetenschappers met een goed idee gewoon aan de slag kunnen met de beste spullen en inzichten, zonder eerst weken te hoeven tikken aan bedelbrieven.

Het was bedoeld ‘als vervanging van de maar al te vaak geïmproviseerde intuïties van politieke leiders’, zoals hij het zelf uitdrukte. Juist nu, juist op dit vlak, kon Europa zoveel winnen met betere samenwerking.

Zo’n enorme crisis als de huidige werkt als kijken naar de wolken: je kan er van alles in zien. En wat mensen het allerliefste zien, is hun eigen gelijk.

Volgens de boeren blijkt uit het hamstergedrag dat voedsel zo belangrijk is dat er minder stikstofregels moeten komen. Natuurliefhebbers zeggen juist dat de toestroom van mensen in natuurgebieden aantoont dat de boeren minder stikstof moeten uitstoten. Dictators grijpen corona aan om hun land dictatorialer te maken. Media benadrukken hoe belangrijk onafhankelijke nieuwsvoorziening wel niet is.

Teruggefloten

Dus als de baas van een bureaucratische club die beursaanvragen goedkeurt, besluit dat het eigenlijk handiger is om juist het tegenovergestelde te gaan doen, is er echt iets aan de hand. Hij werd dan ook genadeloos teruggefloten: hier was de ERC niet voor bedoeld.

Ferrari’s uitleg dat dit niet de tijd was om haren te splitten over de verschillen tussen bottom-up en top-down onderzoeksfinanciering sloeg niet aan. Toen hij vervolgens met Ursula von der Leyen, de bazin van de Europese Commissie, een alternatief plan probeerde op te koken, was zijn positie onhoudbaar geworden.

Natuurlijk: het verschil tussen geld verdelen vanuit wetenschappers die aanvragen doen of vanuit een ondoorzichtige Europese club is helemaal geen ‘subtiliteit’, ook al doet Ferrari nu alsof dat wel zo is. De vuile was die zijn ex-werkgever oh zo professioneel buiten hing gisteren, suggereert dat hij misschien sowieso niet de juiste persoon op de juiste plek was. Inderdaad: de ERC is niet bedoeld om die rol volledig om te draaien. 

Maar ja, de mensen die die ijsbaan in Madrid aanlegden, hadden waarschijnlijk ook geen mortuarium in gedachten. En sure, dat Ferrari-programma had vast geld aan usual suspects gegeven, en lang niet alles zou helemaal volgens de regelen der kunst op de beste plek terecht zijn gekomen. Waar gehakt wordt, vallen nu eenmaal spaanders.

Maar nogmaals: hoe erg moet een crisis worden voordat we als Europa wél zoiets voor elkaar krijgen?

Dit artikel is aangepast (9-4): er is een verwijzing naar de verklaring van de ERC toegevoegd.