‘Hey, LU, shame on you!’ Zo’n vijftig demonstranten, een aantal met Palestijnse vlaggen, staan maandagmiddag voor het Wijnhavengebouw te schreeuwen. Op hun protestborden staan zowel aanklachten (‘Leiden, where freedom is selective’) als noodkreten (‘What the fuck Leiden!!!’) en doordenkertjes (‘Praesidium Libertatis, Palestinium Exceptionalis’).
Aanleiding: de universiteit heeft een paneldiscussie over Palestina verboden. Volgens het college van bestuur is de gespreksleider namelijk ‘niet neutraal’.
De demonstranten laten het er niet bij zitten. Een uur lang blijven ze leuzen scanderen. Dan trekken ze naar het Spuiplein, waar een hoge muur staat met een kleine doorgang die wordt bewaakt door gewapende agenten: een Israëlisch roadblock. Een strenge vrouw met een nepgeweer wijst naar een QR-code: ‘Scan deze!’ Wie vervolgens ‘Palestijn’ blijkt te zijn, heeft pech en mag er niet langs.
Onverwacht bericht
De actie maakt deel uit van de zogeheten Israël Apartheid Week. Op zeven Nederlandse universiteiten organiseren studenten evenementen rondom apartheid en bezetting in Israël, Palestina en wereldwijd. Zo ook in Leiden, was het plan.
Tot de organisatie Students for Palestine vorige week een onverwacht bericht ontving. Voor hun paneldiscussie met verschillende academici uit binnen- en buitenland hadden de studenten twee docenten gevraagd om een zaal voor te reserveren in het Wijnhavengebouw. Dat verzoek belandde bij het bureau Veiligheidszaken van de universiteit. Die liet aan de docenten weten dat het panel niet kon doorgaan vanwege ‘de huisregels’ van de universiteit. De moderator beschikte ‘naar het oordeel van het college van bestuur niet over een profiel dat neutraal genoeg is om te faciliteren in een gebalanceerd debat waarbij ieder lid van de community kan meepraten en zich veilig kan voelen’. Een onderbouwing waaruit blijkt dat de beoogde gespreksleider niet neutraal is, bleef uit.
Die moderator in kwestie is Dina Zbeidy, een Palestijnse antropoloog die aan de Universiteit van Amsterdam is gepromoveerd op huwelijkspraktijken onder Palestijnse en Syrische vluchtelingen in Jordanië en nu aan de Hogeschool Leiden onderzoek doet naar access to justice. Ze heeft geen idee wat er aan haar profiel zou mankeren, zegt ze. ‘Toen ik van de organisatoren hoorde dat ik niet neutraal zou zijn, heb ik zelf de universiteit gemaild om te vragen om uitleg.’
Aanvankelijk wil de universiteit haar niet antwoorden: de antropoloog is zogezegd geen lid van de academische gemeenschap. Pas na aandringen komt er een gedeeltelijke verklaring.
Zbeidy: ‘Ze schreven dat ze me verwelkomen om panellid te zijn, maar als moderator heb ik een uitgesproken profiel. Wat dat inhoudt, is niet verder uitgelegd, maar de universiteit kon niet de veiligheid van alle deelnemers garanderen als ik moderator zou zijn.’
Dat ze zich vaker kritisch heeft uitgelaten over de mensenrechtensituatie in Palestina, zou geen belemmering mogen zijn om als gespreksleider op te treden, vindt de antropoloog. ‘Als ik daar als panellid zit, ga ik het hebben over mijn eigen onderzoek en meningen. Maar in de rol van moderator, waarmee ik veel ervaring heb, moet ik de discussie begeleiden. Juist dan moet je deskundig zijn in het onderwerp. Ik heb bovendien aangegeven dat we juist iedereen willen betrekken, en racisme, seksisme of antisemitisme expliciet niet tolereren.’
Ook na de mailwisseling met de universiteit bleef het volgens haar onduidelijk waarom ze niet neutraal was, zegt Zbeidy. Half grappend: ‘Een moderator vinden bij wie alle leden van de gemeenschap zich veilig voelen zoals de universiteit wil, lijkt me haast onmogelijk. Ik ben ook een vrouw. Misschien zijn er mannen die zich daar ongemakkelijk bij voelen?’
Doorbraak
De universiteit blijft echter vasthouden aan haar eis: Students for Palestine moet een nieuwe moderator vinden die wel neutraal is, anders wordt het evenement in de Wijnhaven definitief verboden. De studenten willen Zbeidy niet laten vallen en gaan op zoek naar een alternatieve locatie.
Even lijkt er sprake te zijn van een doorbraak. Op vrijdag biedt decaan Mark Rutgers aan om de paneldiscussie te faciliteren aan de Faculteit Geesteswetenschappen. Die opluchting is maar van korte duur, want niet veel later komt naar buiten dat Rutgers door het college van bestuur is teruggefloten en het evenement alsnog geannuleerd is. Een allerlaatste aanbod van Rutgers om zelf als moderator op te treden slaan de studenten af: een Palestijnse vrouw met kennis van zaken vervangen door een Nederlandse man zonder specifieke expertise (Rutgers is hoogleraar sociale filosofie) is voor de organisatie geen optie.
Ook aan de uitnodiging van het college van bestuur om deel te nemen aan een later te houden bijeenkomst waar Israëlische en Palestijnse studenten met elkaar in gesprek kunnen gaan geven de studenten geen gehoor. ‘Je zou ten tijde van de Apartheid in Zuid-Afrika zwarte en witte studenten ook niet op die manier met elkaar in discussie laten gaan’, zegt Evalien (21, International Studies) van Students for Palestine.
De starre houding van de universiteit leidt tot een storm aan kritiek op sociale media. Vooral het gebrek aan onderbouwing voor het vermeende gebrek aan neutraliteit bij Zbeidy wordt gehekeld. Velen noemen het besluit een inperking van academische vrijheid dat in scherp contrast staat met het universiteitsmotto praesidium libertatis, bolwerk der vrijheid. Ook noemen sommigen het schrille contrast tussen het verbod op de paneldiscussie en ruimhartige houding waarmee de universiteit evenementen over Oekraïne en Chinese mensenrechtenschendingen faciliteert. Een serie tweets van rector Hester Bijl (die maandagavond nog met een statement op de universiteitssite kwam) krijgt de ene na de andere kritische reactie. Op Instagram staat onder alle recente foto’s van de universiteit woedend commentaar en de hashtag #freepalestine.
‘Institutional racism on full display’, stelt @Samerabdelnour op Twitter. @kenancruz vraagt: ‘Is there any reason for the current chair not being suitable for this position other than the fact that she’s a Palestinian?’ Medewerkers en studenten starten een petitie om hun steun voor de organisatie uit te spreken. Die is inmiddels ruim 1600 keer ondertekend.
Geen geïsoleerde gebeurtenis
Dat ongenoegen klinkt maandagmiddag voor de ingang van het Wijnhavengebouw, de oorspronkelijke locatie van de paneldiscussie. Beveiligers staan opvallend voor de ingang opgesteld. Binnen moeten alle bezoekers hun LU-kaart laten zien.
Judith Naeff, universitair docent aan het Leidse instituut voor regiostudies klimt met een megafoon op een plantenbak. ‘We hebben empathie en integriteit nodig, geen neutraliteit. Het is helemaal geen vrijheid als die vrijheid niet voor iedereen geldt.’ ‘Mij is altijd verteld dat mijn vrijheid ten koste gaat van die van de Palestijn’, zegt de Joods-Israëlische student Itaï van der Wal. ‘Dat weiger ik te geloven.’ Hij roept andere Joodse studenten op om zicht ‘uit te spreken tegen de Israëlische apartheid’.
‘Dit is geen geïsoleerde gebeurtenis, maar een uitdrukking van institutioneel racisme’, roept een Palestijnse studente. ‘De universiteit staat achter willekeurig machtsmisbruik. De veiligheidsofficier had problemen met het geslacht en de Palestijnse achtergrond van de voorzitter.’
Er klinkt meer kritiek over de vooringenomenheid van het hoofd veiligheidszaken Leo Harskamp. Deels komt dat door een ruzie op Twitter van vorig jaar juni, waarin hij reageerde op een docent die kritisch tweette over het Israëlische leger. ‘Elke pogrom ooit werd voorafgegaan door dit soort kwaadaardige leugens. Hoe wilt u dat de (joodse) studenten onder uw hoede zich voelen’, zo tweette Harskamp van een inmiddels verwijderd account. De docent in kwestie is een van de twee personen die de zaal had geboekt voor Students for Palestine.
Mare heeft Harskamp gevraagd of hij onbevooroordeeld een beslissing kan nemen over een onderwerp waarover hij zich in het verleden fel heeft uitgelaten. Hoewel hij aanvankelijk bereid was vragen te beantwoorden wees hij later alsnog door naar de afdeling communicatie. Woordvoerder Caroline van Overbeeke benadrukt dat de beslissingen over de paneldiscussie niet door één persoon zijn genomen. Ook twijfelt ze niet aan de onpartijdigheid van Harskamp: ‘Elke medewerker heeft uiteraard persoonlijke opvattingen, maar in een professionele omgeving wordt verwacht dat we die kunnen scheiden van het werk. Dat geldt ook voor het hoofd veiligheidszaken.’
Op een vervolgvraag waarom de universiteit deze professionaliteit blijkbaar niet verwacht van moderator Zbeidy zegt ze ‘dat dat te zwart-wit gesteld is’. ‘We willen niet zeggen dat mensen met uitgesproken politieke opvattingen geen moderator kunnen zijn, maar in dit geval maakte de combinatie van meerdere signalen het lastig.’
Volgens haar was de neutraliteit van de moderator niet de enige reden, maar was het voor de universiteit niet duidelijk welke studenten precies achter de organisatie zaten en waren er signalen van studenten die zich niet oké voelden bij het evenement. Om welke studenten dit gaat wil de woordvoerder niet zeggen. ‘Alles bij elkaar waren er te veel seinen die op rood stonden. De aard van evenement, het profiel van de moderator, signalen over de veiligheid van studenten en het gebrek aan contact met de organisatie maakte een beslissing hier dubbel lastig.’
Ondanks het verbod lukte het de organisatie op het laatste moment nog een alternatieve locatie te vinden in het Haagse Koorenhuis (zie kader). ‘En’, vroeg moderator Dina Zbeidy maandagmiddag aan het eind van de paneldiscussie aan de zaal: ‘Hebben jullie je veilig gevoeld?’ Het publiek antwoordde volmondig: ‘Ja!’
De zaal van het Koorenhuis aan de Haagse Prinsegracht zit vol als Dina Zbeidy de bijeenkomst opent. En hoewel iedereen geïnteresseerd is in het programma, heerst er ook een lichte spanning in de zaal. Alle aanwezigen zijn zich bewust van de gebeurtenissen die aan het evenement voorafgingen.
Zbeidy trapt dan ook af door de olifant in de kamer te benoemen: ‘Het is niet makkelijk geweest om dit vandaag te laten doorgaan. Er is veel discussie geweest over of ik wel neutraal kan zijn. Ik vraag me dan af, is iemand die zegt neutraal te zijn als het gaat om grove mensenrechtenschendingen wel echt neutraal?’
De eerste spreker geeft een beschrijving van het dagelijks leven in Hebron onder Israëlische bezetting. ‘Welcome to Apartheid street’ staat op een van de foto’s die de in Duitsland woonachtige Palestijnse onderzoeker Kahlil Bitar toont. Beelden van straten die zijn opgedeeld naar etniciteit doen sterk denken aan het Zuid-Afrika van voor 1994. Dat is ook precies de link die de Zuid-Afrikaanse advocaat Thandiwe Matthews legt in haar bijdrage over hoe internationale sancties en solidariteit bijdroegen aan het einde van het apartheidsregime in haar geboorteland.
Opvallend zijn de parallellen die getrokken worden tussen recente geopolitieke gebeurtenissen en de reactie van de universiteit op de paneldiscussie. Midden-Oostenanalist Mouin Rabbani vergelijkt de wereldwijde reactie op de bezetting van Oekraïne en hoe de universiteit discussies en evenementen over Oekraïne aanmoedigt met het gebrek aan reactie op de bezetting van Palestina door Israël en hoe Leiden ook de paneldiscussie probeert te dwarsbomen. In de bredere beweging om Palestijnse stemmen te smoren is rector Hester Bijl volgens hem dan ook ‘een useful idiot’.
Het is, met die ene uithaal naar de universiteit daargelaten, een gemoedelijke en open discussie tussen academici met een aandachtig en ontspannen publiek. De enige echte tegenwerking komt van de geluidsinstallatie. Vanwege de haastige verhuizing heeft de organisatie geen tijd gehad om technici in te huren. Een paar vrijwilligers proberen moedig microfoons werkend te houden zonder de discussies te verstoren.
Met medewerking van Oscar van Putten