Jezus liet ook gewoon scheten: regisseur Paul Verhoeven zocht twintig jaar naar de naakte Messias

Nieuws

Filmregisseur Paul Verhoeven is filoloog geworden. Dinsdag debatteert hij met Leidse theologen over zijn Jezus-biografie. ‘Hoe hij verwekt is!? Iemand heeft met Maria geneukt!’

Arjen van Veelen

donderdag 26 maart 2009

‘Ik een dilettant? Dan moeten ze maar eens zeggen wat er fout is, hè?’ © Taco van der Eb

‘Met seksscènes’, zegt Paul Verhoeven, ‘Moet je niet fantaseren. Dan wordt het beetje pornografisch, vind ik. Voor alle seksscènes die ik heb gedraaid - wat er ook in gebeurt – heb ik geput uit eigen ervaringen. Behalve dan verkrachtingen, die niet. Maar ik probeer altijd zo realistisch mogelijk te zijn.’

Paul Verhoeven (70) is de zoon van een hoedenmaakster en een hoofdonderwijzer. Hij studeerde in Leiden wis- en natuurkunde en werd later de regisseur van filmhits als Soldaat van Oranje, Turks Fruit, RoboCop, Basic Instinct en Zwartboek.

Zoals zijn films soms felrealistisch zijn, zo is zijn vorig jaar verschenen boek over Jezus dat ook. In bijna driehonderd pagina’s toont Verhoeven ons de naakte Messias, ontdaan van, wat hij noemt, ‘spin’. Het boek telt vijftig pagina’s eindnoten en is het verslag van twintig jaar Leben-Jesu Forschung.

Toen Verhoeven in 1985 naar Amerika vertrok, nam hij een boek van de theoloog Edward Schillebeecx mee; nu heeft hij duizend Jezus-boeken. Al die jaren las hij over Jezus. Vaak ’s ochtends, om de dag ‘op niveau te beginnen’, legt hij uit in de Bodega De Posthoorn, op een steenworp van zijn Haagse pied à terre. ‘Zoals Stravinksy ’s morgens vroeg Bach speelde, voordat hij begon te componeren.

Hoe is uw Grieks?

‘Nou ja, vijf jaar gymnasium, hè.’

Ik heb hier een Griekse versie van het Nieuwe Testament. Als ik die op een willekeurige bladzij open sla, kunt u het dan vertalen?

‘Ik zit hier toch niet om mijn eindexamen over te doen, hoop ik?’

Dinsdag gaat u in debat met Leidse theologen. Misschien stellen die wel moeilijkere vragen.

‘Moet je luisteren, met enige moeite kan ik het Grieks zonder meer vertalen, als ik even een paar uur krijg. Meestal gebruik ik naast het Grieks nog drie verschillende vertalingen. Daarnaast heb ik dat Griekse woordenboek van Liddell & Scott. Ik heb trouwens zelf een iets grotere versie van het nieuwe testament, dat leest prettiger.’

Uit zijn haalt hij tas het Novum Testamentum Graece van Nestle & Aland. Thuis heeft hij een nog grotere versie, vertelt hij, met een groter kritisch apparaat, maar dit is een handig pocket-maatje voor onderweg. De regisseur-filoloog - zelf vindt hij het geen vreemde combinatie. Net zoals Henk Badings ingenieur en componist was. Waarom hij al twintig jaar spit naar de echte Jezus? Voer voor psychologen, vindt hij. ‘Misschien komt mijn interesse naar de historische Jezus wel omdat ik speurneuzerig ben. Ik heb duizenden detectives gelezen in mijn leven, vanaf mijn achtste alle Agatha Christie’s. En nu alle Zweden. Het is eenzelfde soort nieuwsgierigheid: wat is er echt gebeurd?’

Alleen kom je daar bij Jezus nooit achter, toch. Alleen al de vraag hoe hij verwekt is...’

‘Hoe hij verwekt is!? Iemand heeft met Maria geneukt!’

U schrijft dat het een Romeinse soldaat zou kunnen zijn geweest die Maria heeft verkracht…

‘Ja, dat is een Joodse gossip, hè.’

U schrijft ook dat er een grafsteen is met de naam van die soldaat Pantera…

‘In de zevende druk heb ik dat aangepast. Een journalist wees me op een artikel van J.P. Guépin.’ Hij grijpt in zijn tas en pakt het artikel er bij. ‘Guépin stelt hier dat hij erachter is gekomen dat het cohort van de soldaat op die grafsteen deel uitmaakte van het leger dat Varrus in 4 voor Christus naar Sepphoris, vlak bij Nazaret, heeft gestuurd. In de zevende druk heb ik dat vermeld en eraan toegevoegd: “‘Is het meer dan toeval?”’

Is het voor een speurneus niet onbevredigend dat er uiteindelijk zo weinig bronnen zijn?

‘Ik ben er al twintig jaar mee bezig, dus dat valt wel mee. Orthodoxe christenen beweren dat ook: dat al dat zoeken naar de historische Jezus onzin is. Ja, omdat ze niet willen dat je er te dicht bij komt. Als over de historische Jezus niets te zeggen valt, kun je er ongehinderd op los dogmatiseren.’

Heeft u zichzelf ooit de vraag gesteld wat u toevoegt aan de boekenkasten die er al bestaan over Jezus?

‘Ja.’ (Klopt op zijn boek.) ‘Dít. Dacht toch dat er heel veel nieuwe dingen in staan.’

Wilt u het academische debat aangaan?

‘Ja, if so. Maar ik wilde niks, ik wilde niet een debat, ik wilde dit boek.’

Ik kan me voorstellen dat sommige theologen zeggen: ‘Leuk boek, indrukwekkende feitenkennis, maar Verhoeven blijft een dilettant.

‘Tja, dan moeten ze maar eens zeggen wat er fout aan is, hè?’

Ze zouden kunnen zeggen: u mag hier niet over praten, want u bent helemaal geen theoloog?

‘Ha! Wie zou dat kunnen zeggen? Ik mag doen wat ik wil, toch? Ik heb ook nergens de pretentie neergeschreven dat dit boek wetenschappelijk is als een proefschrift.’

Op de site van het Jesus Seminar noemde u uzelf een tijdje Phd, terwijl u niet gepromoveerd ben. Hoe zit dat?

‘Dat deed ik niet zelf, hoor. Ik heb “Drs.” geschreven, en misschien hebben ze gedacht dat het “Dr.” was. Je kunt geen publicatie vinden ergens ter wereld waarin ik zeg dat ik gepromoveerd ben. Zelfs mijn titel “Drs.” laat ik al vanaf mijn dertigste weg. Als filmer is dat echt onzin.’

Verhoeven hoopt dat dankzij zijn boek de seculiere Nederlanders weer over Jezus gaan lezen. ‘Vooral zijn parabels zijn van zeer hoog artistiek en ethisch niveau. Zijn vernieuwing van de Joodse ethiek is zo buitengewoon, zo totaal omkerend, zo tegen alles in. Zelfs nu nog. Ik bedoel, het is niet bepaald de grondethiek van het Amerikaans imperialisme. De parabels zijn zeer goed gelukte pogingen van Jezus om de mensen een klein moment een venster te gunnen op wat het koninkrijk Gods zou kunnen zijn. Dat is waar het om gáát, dat is wat er van hem overblijft als je alle spin weghaalt. Eigenlijk net als Mozart of Einstein.’

Een man die zoals u en ik gewoon scheten liet, schrijft u.

‘Ik bedoel daarmee: je moet hem als mens zien. Die wel eens een scheet liet, een glas omgooide, boos werd… whatever. De mensen hebben hem zo vergeestelijkt.’

Jezus werd aan het eind van zijn leven een rebel, denkt Verhoeven. ‘Hij radicaliseerde door het uitblijven van de utopia van het koninkrijk Gods waar hij op rekende. Het was gewoon een man, net als… Ik noem maar iemand, die Fatah-strijder, Marwan Barghouti. Een vent die niet extreem is, maar wel hard genoeg om die zaak recht te trekken - ik denk trouwens dat als die gekke Israëli’s eindelijk Barghouti eens uit de gevangenis zouden halen, er eindelijk weer eens wat gebeurt daar. En misschien leek Jezus ook wel op die man – maar dat is dan heel erg progressief – die nu in Guantanamo Bay zit, die Mohammed die ze in Pakistan hebben opgepakt, de leider van 9-11 waarschijnlijk. Als je hem zag toen hij gearresteerd werd, dat zag er eigenlijk ook wel indrukwekkend uit, moet ik zeggen. Haha! Misschien zoiets.’

Maar dat is allemaal speculatie. Terug naar het Grieks. Hij wil nog wat laten zien en pakt zijn bijbel er weer bij. Jezus werd volgens hem niet in het bijzijn van zijn discipelen gearresteerd, zoals velen denken, maar met een stel andere opstandelingen.

Hij bladert naar Lucas 23:32 en leest: ‘Samen met Jezus werden nog twee anderen, beide misdadigers, weggeleid om terechtgesteld te worden.’ Hij pakt het Novum Testamentum Graece erbij. ‘Hier… er staat in het Grieks… heteroi kakourgoi duo sun autoi. Dus: twee ándere kakourgoi.’ Boven de passage heeft hij in potlood geschreven: twee andere boosdoeners.

Er staat dus niet, verduidelijkt hij, dat Jezus werd gearresteerd en daarnaast nog twee toevallige boeven. Nee, er staat, in parafrase: Jezus en nog twee schurken. Jezus was ook een boef. En dan gebruikt Lucas nog het woordje kakourgos, maar dat is een verdraaiing, aldus Verhoeven, want in het origineel van Marcus staat leistai - opstandelingen, rebellen.

Verhoeven slaat de bijbel dicht. ‘Nou, dát vind ik nou interessante dingen.’

Dinsdag 31 maart gaat Paul Verhoeven in debat over zijn boek Jezus van Nazaret. Lokhorstkerk, Pieterskerstraat 1, van 14u tot 16u. Aanmelden via: verhoeveninleiden@gmail.com

Lees ook

Draai je telefoon een kwartslag, dan ziet onze site er een stuk beter uit!