Dit ging het bestuur niet nog een keer overkomen. Demonstranten van End Fossil vielen eerder dit jaar onuitgenodigd de verjaardag van de universiteit binnen, beklommen het podium in de Pieterskerk en stonden met opgeheven spandoek naast de speechende rector Hester Bijl: ‘Cut ties to the fossil industry now.’
Bijl was zichtbaar van haar à propos: ‘Kunt u gaan zitten?’
Maar tijdens de opening van het academisch jaar zijn de demonstranten maandag naadloos ingecalculeerd. Activisten van End Fossil hebben een kraampje in de Pieterskerk, waar het publiek na de plechtigheid tijdens de borrel met ze in discussie kan.
Handreiking
Voorzitter Annetje Ottow verwijst in haar openingstoespraak naar het geluid van scanderende activisten voor de deur, dat vanaf buiten door de Pieterskerk galmt. ‘U hoort wellicht op de achtergrond protesten buiten. Ik was zojuist met ze in gesprek. Dat ging me niet in de koude kleren zitten.’
Maar tussen deze handreikingen, waarmee het bestuur vastbesloten is te laten zien open te staan voor discussie, blijft een grote vraag onbeantwoord: wat gaat er gebeuren met de banden met de fossiele industrie?
Na meerdere protesten van End Fossil publiceerde de universiteit deze zomer een lijst met alle fossiele samenwerkingen, met onder meer Shell en TotalEnergies. Tegenstanders willen dat de universiteit die banden helemaal doorsnijdt.
Het standpunt van de universiteit lijkt nog niet uitgekristalliseerd, maar neigt meer naar samenwerken dan naar afkappen.
‘Aan de ene kant ligt een onvoorwaardelijk “nee” voor de hand’, zegt Ottow. ‘Tegelijkertijd, kijkend naar vrijwel al onze projecten, is het juist onderzoek naar duurzame energie. Is het dan de moeite waard? Of is het gewoon greenwashing, zoals de protestmakers zeggen? En hoe verhoudt de samenwerking, of juist de niet-samenwerking, zich tot de academische vrijheid? Dit is niet het moment om terug te trekken op eilandjes, maar juist om te verbinden en te vernieuwen en er samen de schouders onder te zetten.’
Nóg duurzamer
Vergeleken met buiten, waar de megafoon van Extinction Rebellion loeit als een sirene, is het binnen een klimaatfeestje. De toon blijft onverminderd optimistisch.
Het universiteitsbestuur laat het ene na het andere duurzame initiatief de revue passeren: van living labs tot sustainability in het curriculum. Vicevoorzitter Martijn Ridderbos vertelt over de plannen om de bedrijfsvoering van de universiteit duurzamer te maken. ‘Of eigenlijk: nóg duurzamer.’
Er volgt een lijst met ambities: een reductie van de ecologische voetafdruk van 65 procent ten opzichte van 1990 (‘een stapje verder dan het Klimaatakkoord van Parijs’), een kwart minder zakelijke reizen ten opzichte van 2019, en duurzamere laboratoria. Daarnaast krijgen de bezoekers een diashow van afgeronde projecten, die onder begeleiding van een vrolijk synthesizerdeuntje foto’s laat zien van onder andere het groene dak op het Snellius en een circulaire fietsenstalling.
Tot slot heeft Ridderbos een cadeautje. ‘Om onze verantwoordelijkheid te nemen als change agent, hebben we voor alle aanwezigen een zogenoemde Billie Cup bij de uitgang staan. Daarmee nemen we afscheid van het grootschalig gebruik van kartonnen bekers op de universiteit. Vanaf vandaag! Dus neem mee, anders kan je straks niet meer drinken.’
De duidelijkste woorden gaan niet over klimaatverandering en fossiele brandstoffen, maar over internationalisering. De landelijke politiek wil het aantal internationale studenten terugdringen, tot grote onvrede van de universiteiten. ‘Internationalisering zit in ons dna’, zegt Ottow.
Hester Bijl houdt haar toespraak in het Engels, ook al wordt de opening in zijn geheel simultaan vertaald: ‘Internationale oriëntatie hoort namelijk bij onze kern.’
‘Ik hoor u denken: zijn we niet te optimistisch? Kloppen we onszelf niet te veel op de borst?’ zegt Ottow als alle sprekers zijn langsgekomen. ‘Daar heeft u helemaal gelijk in.’
In gesprek gaan
Omdat de universiteit ‘ook de critici een stem wil geven’, komen een aantal criticasters aan het woord in een van tevoren opgenomen videoboodschap.
Daarin roept activistengroep End Fossil op om de banden met de fossiele industrie te breken: ‘Dus niet meer samenwerken voor onderzoek, en die bedrijven ook niet meer uitnodigen voor evenementen of ze op andere manieren helpen met greenwashing.’
Daarnaast roept een aantal werknemers de universiteit op om duurzaam te bankieren: ‘Dat is laaghangend fruit.’
‘We vinden het hier in Leiden ongelofelijk belangrijk om met elkaar in gesprek te gaan’, zegt Ottow.
Dat gesprek is voor een andere keer: op 27 september organiseert de universiteit een open debat over de samenwerkingen met de fossiele industrie.
Anatomiedocent Paul Gobée heeft de jaarlijkse LUS Onderwijsprijs gewonnen. Hij krijgt 25 duizend euro om te besteden aan onderwijsontwikkeling. In zijn speech vertelde hij hoe hij jarenlang worstelde met wat hij met zijn leven moest.
‘Ik wil iets zeggen voor studenten die twijfelen over hun studiekeuze of denken: wat moet ik met mijn leven? Zeventien jaar was ik zo iemand, ik stond ermee op en ging ermee slapen. Ik keek naar heel veel andere studies, en ging zelfs naar de geestelijke gezondheidszorg met twijfel of ik aan de coschappen moest beginnen. Dat heb ik toen wel gedaan. Maar toen ik eenmaal arts werd, dacht ik: nu moet ik er iets aan doen. Als kersverse arts begon ik toen weer als eerstejaars aan de TU Delft.
‘Ik kreeg een baantje in het onderwijs, en dacht: godzijdank, er is tenminste iets wat ik kan. Maar ik voelde niet die ambitie tot ik mijn huidige baan vond. Het was heel nadrukkelijk een tijdelijke baan, maar ik heb er toch mijn vaste baan voor opgezegd. Die dag was mijn jarenlange worsteling voorbij.’
‘Ik zit er nu 23 jaar. Ik moest mijn droom opgeven van de status van een praktiserend arts, want onderwijs staat helemaal onderaan de ladder. Maar ik wil zeggen tegen iedereen die twijfelt: volg je gevoel en waar je naartoe getrokken wordt. Want ik denk dat als je vindt wat bij je past, je zelf gelukkiger wordt, dan ook je werk beter gaat doen, en uiteindelijk ben je dan nuttiger voor de maatschappij.’