‘We konden de cultuur die was ontstaan niet langer tolereren’, vertelt de in Nieuw-Zeeland geboren journalist Vaudine England (65), die decennialang voor Reuters en de BBC in Azië werkte. Samen met haar Nederlandse echtgenoot, fotograaf Kees Metselaar, woonde ze deels in Hongkong en in Amsterdam. Een paar jaar geleden namen ze definitief afscheid van de voormalige Britse kolonie, die in 1997 werd overgedragen aan China.

Dat waren ze al van plan, maar negatieve ontwikkelingen in de stad versnelden dat proces. ‘Figuren die Beijing aanhingen, begonnen steeds meer de baas te spelen. We mochten bepaalde dingen niet meer zeggen in het openbaar. De slogan “de revolutie van onze tijd” die opgang maakte tijdens de massale protesten van 2019 en 2020 tegen de toenemende repressie van het aan China gelieerde bewind, werd verboden. Voor het uitspreken van die woorden kon je al in de cel worden gegooid.

‘We hadden vrienden die heel andere ideeën over de gang van zaken hadden dan wij. Plots gingen we letten op wat we aan hen vertelden, ze konden mogelijk informanten zijn. We wisten ook: dit gaat niet veranderen en we kunnen er niets aan doen. Dus de keuze om de stad te verlaten, en alleen in Amsterdam te gaan wonen was een no brainer. Ik heb geluk dat ik weg kon. Heel veel andere bewoners hebben die mogelijkheid niet.’

Hoe reëel de dreiging kan zijn, blijkt uit de zaak van de zogenoemde Hongkong 47. ‘Dat zijn 47 gekozen leden van de wetgevende raad van Hongkong, een gremium vergelijkbaar met de Tweede Kamer. In januari 2021 zijn ze gearresteerd en ze zitten nog steeds in de gevangenis.’ De aanklacht: ze zouden onderdeel zijn van een samenzwering om de democratie te ondermijnen. ‘Er was een proces, maar dat was een farce. Op twee aangeklaagden na zijn ze allemaal schuldig bevonden, maar nog niet veroordeeld. Procedures worden constant vertraagd om ze maar te kunnen vasthouden.’

Gigantische protesten

Kort daarvoor was England nog hoopvol gestemd over Hongkong: in 2019 en 2020 waren er gigantische protesten. ‘Er waren meer dan een miljoen mensen op de been. Het was ontzettend ontroerend om onderdeel te zijn van die mensenmassa. Een week later was er nog een protest, met twee miljoen mensen. Het was naïef, maar we dachten echt: dit gaat zaken verbeteren. De gewelddadige repressie nam echter alleen maar toe.’

Naast journalist is England ook wetenschapper. Voor haar promotie deed ze onderzoek naar de unieke culturele en etnische geschiedenis van de stad die uitgroeide tot een belangrijke haven en een financieel wereldcentrum.

Hongkong werd in 1841 een Britse kolonie nadat de Chinezen de Eerste Opiumoorlog verloren en gedwongen werden om het eiland weg te geven. Heel veel stelde de verzamelingen rotsen toen niet voor. Er woonden rond de vierduizend vissers, boeren en smokkelaars. De nederzetting werd tot een welvarende stad getransformeerd door een grote verscheidenheid aan etnische en religieuze groepen uit de hele wereld.

Dan moet je onder andere denken aan Armeniërs, Portugese Joden, Arabieren, Parsi en uiteraard Chinezen. Families met een Euraziatische achtergrond hadden een bepalende rol in de ontwikkeling van Hongkong. Dat verhaal past niet echt in de Britse versie van de geschiedenis van Hongkong en al helemaal niet in de geschiedenis van de stad die de Chinese Communistische Partij vertelt.’

De Ho Tung-familie speelde bijvoorbeeld in de negentiende en twintigste eeuw een grote rol in de ontwikkeling van Hongkong. Deze familie stamt deels af van een Joodse Nederlander, de zakenman Mozes Hartog Bosman, die in Hongkong bekendstond als Charles Henry Maurice Bosman. ‘Hij had een relatie met de Chinese vrouw Sze, alleen haar achternaam is bekend. Zij was wat eufemistisch “een beschermde vrouw” werd genoemd: een maîtresse die in theorie werd beschermd door de man die een relatie met haar onderhield. Bosman kreeg kinderen met haar, maar vertrok na een paar jaar naar Engeland en liet haar achter met de kinderen. Hij was niet het beste uithangbord voor de Nederlandse man, moet ik zeggen.’

Haar kinderen krijgen echter wel onderwijs. ‘Een van hen neemt de voornaam Robert aan en verzint de Chinese achternaam Ho Tung. Hij wordt in twee culturen opgeleid: de Britse en Chinese. Dat maakt hem de perfecte liaison voor het grootste bedrijf in opiumhandel in die tijd: Jardine, Matheson & Co. – nog steeds een belangrijke multinational in Hongkong.’

opium verhandelen

Ho Tung sluit zelf ook steeds meer zakelijke deals en bouwt heel bewust aan een grote dynastie. ‘Hij zorgt ervoor dat de juiste mensen met zijn familieleden trouwen.’ Robert Ho Tung droeg altijd traditionele Chinese kleding, maar werd ook door de Britten tot ‘sir’ geridderd. Hij kon dus heel goed in beide werelden manoeuvreren.

Interessant is ook het verhaal van Ng Akew, een Tanka, een etnische groep in China. ‘Zij was de maîtresse van de Amerikaanse kapitein James Endicott, een zeer voorname familie, die met zijn schip opium vervoerde. Zelf handelde ze ook in opium. Ze was een nogal ballsy woman.’ De acht kisten met drugs die ze wilde verkopen, werd namelijk gegrepen door piraten. Maar Akew liet het er niet bij zitten, zocht de dieven op en kreeg haar opium zowaar weer terug.

Dit soort beschermde vrouwen zijn bepalend in de geschiedenis van de stad, maar ze zijn grotendeels onzichtbaar, legt England uit. ‘We kennen haar verhaal alleen omdat zij door de opiumhandel betrokken raakte bij een rechtszaak waar kranten over schreven.’

Akew ontsnapte aan een veroordeling omdat de Britse autoriteiten de opiumhandel beschermden. De Amerikanen wilden niet dat de prominente landgenoot Endicott geassocieerd werd met drugshandel. Dus de zaak liep op niets uit. Ze werd een erg succesvolle zakenvrouw opererend in het grijze gebied dat zo kenmerkend was voor Hongkong.

‘Die ruimte die er in bepaalde vorm heel lang was, is er niet meer’, legt England uit. ‘Je kon bepaalde delen van je identiteit benadrukken als dat je uitkwam. Nu word je gedwongen een kant te kiezen: tegen of voor de partij in Beijing. Ik ken iemand, die afstamt van een van de oudste Portugese families in Hong Kong, die rechter is in de zaak Jimmy Lai, een 76-jarige ondernemer en uitgesproken criticus van de Communistische Partij. Hij zit in de gevangenis. Iedereen moet keuzes maken, zij maakte deze. We werden allemaal gedwongen om vast te stellen waar onze grens ligt.

Protestspandoeken

‘Een andere rechter die ik ken ging net met pensioen voordat de overheid begon met het aanwijzen van rechters voor rechtszaken die betrekking hebben op de nationale veiligheid. Die afnemende onafhankelijkheid van de rechterlijke macht was voor haar de grens geweest. Ze was blij dat ze kon afzwaaien voordat ze voor die keuze werd gesteld.’

De stad is veranderd en haar unieke identiteit is verdwenen, stelt England vast. ‘Ik mis Hongkong niet, omdat mijn Hongkong verloren is gegaan.’

Er waren af en toe nog activisten die enorme protestspandoeken uitrollen vanaf de top van Lion Rock: een rots die hoog boven de stad uittorent. ‘Dat is enorm lastig om voor elkaar te krijgen en ze zijn nooit gepakt. Dit soort protesten zijn er niet meer. De prijs voor verzet is hoog. Als je gesnapt wordt, ga je jaren de gevangenis in.’

Vaudine England
Hong Kong’s Place in South East Asia
Promotie donderdag 7 november