In Wereldmuseum Leiden (voorheen Museum Volkenkunde) is tot en met november de tentoonstelling In Schitterend Licht te zien. Een primeur voor het museum, want in plaats van etnografische, historische of cultuurobjecten bestaat de tentoonstelling uit werken van contemporaine Afrikaanse kunstenaars.

De expostie is samengesteld door gastcurator Azu Nwagbogu, oprichter van het LagosPhoto Festival en de African Artists’ Foundation, een non-profitorganisatie die Afrikaanse kunst en kunstenaars promoot. Hij noemt de collectie Afrikaanse kunst die het Wereldmuseum verzameld heeft ‘uniek voor Nederland’.

Koloniaal gedachtegoed bestrijden

Nwagbogu: ‘Door kunstenaars te volgen en hun werk structureel te verzamelen, biedt het museum een platform aan veel kunstenaars uit Afrika en haar diaspora.’

Afrikaanse kunst krijgt de afgelopen jaren steeds meer aandacht in musea en tentoonstellingen. Waar veel Europese kunst in de afgelopen decennia wel geïnspireerd werd op Afrikaanse werken en thema’s, werd kunst van Afrikaanse makers zelf nog als primitief beschouwd. In Schitterend Licht hoopt dat koloniale gedachtegoed te bestrijden. Volgens het museum is het nodig om Afrikaanse kunst een podium te geven om ‘een mondiaal perspectief te bieden en zo het hedendaagse continent Afrika op een nieuwe manier te tonen’.

Het thema kolonialisme komt ook in letterlijke zin terug in de tentoonstelling. Zo is er onder andere werk van Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaises (CATPC) een kunstcollectief van plantagearbeiders uit de Democratische Republiek Congo. Dit genootschap maakt kunstwerken op een hectare grond van een voormalige palmolieplantage die ze hebben teruggekocht van Unilever.

In hun houten sculptuur ‘Someone is getting rich’ is de plantage nog zichtbaar aanwezig, met verwrongen palmbomen die verwoesting van de koloniale tijd uitbeelden.

Tegelijkertijd laat CATPC in hun verbeelding van het Afrikaanse heden kunst zien die nu achter slot en grendel ligt in musea in het Westen; ooit weggenomen of geroofd. Kolonialisme is duidelijk nog niet voorbij, wil het collectief de kijker vertellen.

De kolanoot als kopje koffie

Zelf zijn de makers hard bezig om daar iets aan te doen. Met het geld dat hun werkt oplevert koopt CATPC meer delen van de plantage terug, om de natuur daar te laten herstellen.

Voor Nwagbogu was het een vrolijke verrassing toen hij zag dat het Wereldmuseum een werk van de Malinees Abdoulaye Konaté in haar collectie had; volgens de gastcurator een van de grote meesters van Afrikaanse kunst, die bekendheid verwierf met brede, gekleurde doeken van Malinese stof.

Van hem is het werk Offrande des couleurs te zien, in dit geval een uitvergrote jagerstuniek, waar de kleurenbanden verwijzen naar bloed, aarde en de spirituele wereld. De afgebeelde kolanoot heeft een bijzondere betekenis, zegt gastcurator Nwagbogu.

‘Dit werkt haalt inspiratie uit traditionele Afrikaanse begroetingen. De kolanoot is een bekend symbool, het is een groet. Iedereen die je ontvangt als gast geef je een kolanoot, bij wijze van welkom. Het is vergelijkbaar met in Europa iemand koffie aanbieden. En grappig genoeg bevat de kolanoot ook cafeïne.’ Konaté is een kunstenaar die al vijftig jaar actief is en volgens Nwagbogu drie tijdlijnen overbrugt: het traditionele, het moderne en het contemporaine.

Verder kijken dan kolonialisme

Die overbrugging zie je ook terug in het werk van de Zuid-Afrikaanse schilder Wonder Buhle Mbambo, die in een van zijn werken zijn grootmoeder centraal stelt. ‘Veel kennisoverdracht in Afrika gaat van moeder op kind, of van grootmoeder op kleinkind’, aldus Nwagbogu. ‘En Wonder Buhle is een voorbeeld van hoe je heel geletterd en ontwikkeld kunt worden met als enige onderwijs de kennis die je meekrijgt van je vader of moeder. Het schilderij van zijn grootmoeder belichaamt de kern van deze tentoonstelling. Hoe je kennis kan benaderen die niet is georganiseerd zoals we dat verwachten, of hoe we geleerd hebben dat onderwijs eruitziet.’

Hoewel kolonialisme een rijk thema is voor een tentoonstelling over hedendaags Afrika, wilde curator Nwagbogu bij het samenstellen van In Schitterend Licht toch verder kunnen kijken. ‘Veel curatoren in Afrika zien kolonialisme en erfgoed als de grootste drijfveer van kunstenaars. Maar mijn interesse ligt meer bij hoe we aan de complexiteit van het verleden voorbij kunnen gaan. Daarbij bedoel ik niet dat we het moeten vergeten of links moeten laten liggen, maar dat we niet slachtoffers moeten zijn, eerder overlevers. Mensen die ondanks alle historische complexiteit kunnen floreren.’

In Schitterend Licht is te zien tot en met 3 november 2024 in Wereldmuseum Leiden