Cabaretier en politicoloog Teun van den Elzen (30) weet nog precies waar hij als achtjarig jongetje was toen LPF-politicus Pim Fortuyn werd neergeschoten. ‘We zaten met het gezin in de auto op weg naar de verjaardag van tante Nella in Heesch toen we het op de radio hoorden’, vertelt hij.
‘Ik ben opgegroeid in het Brabantse dorpje Zeeland, naast Uden. In Brabant zijn ze niet heel links, maar ik voelde wel dat Fortuyn niet de beste was voor Nederland. Maar dat hij werd vermoord, was natuurlijk verwarrend en verschrikkelijk.’
Het is de eerste politieke herinnering van de cabaretier. ‘Toen besefte ik dat politici mensen zijn die voor een groot deel de regels bepalen en welke kant we met zijn allen opgaan. Vanaf dat moment was ik geboeid door de politiek.’
Volgende week donderdag en vrijdag treedt hij op in Haags Theater PePijn met zijn goed ontvangen debuutshow Meer kan ik er niet over zeggen. Daarin stelt hij zichzelf, en het publiek, de vraag hoe macht en geld in Nederland beter kunnen worden verdeeld. Van den Elzen is tevens columnist van radioprogramma Spijkers met koppen en schrijft mee aan tv-programma Dit was het nieuws.
Tekst gaat door onder kader
De in september overleden regisseuse en actrice Wimie Wilhelm (Baantjer, Undercover) regisseerde de voorstelling Meer kan ik er niet over zeggen van Teun van den Elzen.
‘Haar overlijden is in alle opzichten een groot gemis’, aldus de cabaretier. ‘Ik heb zeer nauw met haar samengewerkt en ik heb een grote foto van haar in mijn werkkamer hangen. Ik vond haar de grappigste persoon in mijn leven.’
Zij wist hoe ze hem vertrouwen moest geven. ‘Een bepaalde try out ging tien keer ruk. Ik had het opgenomen en stuurde het naderhand naar Wimie op. “Hartstikke goed en hartstikke vlot”, reageerde ze. Ik weet zeker dat ze dat niet vond, maar ze wilde me vertrouwen geven omdat ze wist dat ik dat toen nodig had.
‘Maar ze gaf ook veel feedback. Ze was pragmatisch en tegelijkertijd heel artistiek. En ze was bovendien heel belezen: ze las drie kranten en wist alles.’
Wimie Wilhelm leeft niet alleen voort in deze voorstelling, zegt Van den Elzen, maar ook in hemzelf. ‘Ik denk vaak: deze grap had Wimie nooit gepikt, dus die moet eruit.’
‘Als middelbare scholier werd ik een politieke nerd’, vervolgt hij. ‘Ik keek acht uur lang naar de Algemene Politieke Beschouwingen en was er als de kippen bij toen we met school naar de Tweede Kamer gingen voor een rondleiding door (oud-PvdD-politicus, red.) Marianne Thieme. In de derde klas werd ik bevriend met een jongen uit een socialistisch gezin. Daar had ik heel leuke discussies mee, want ik was meer een vrijzinnig liberaal. Maar we waren het er wel over eens dat het kabinet-Rutte I, met gedoogsteun van de PVV, een ramp was voor het land.’
De keus voor politicologie, een bachelor aan de Radboud Universiteit en een master aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, was snel gemaakt. ‘Maar ik wilde ook toen al liever cabaretier worden dan politiek verslaggever of Kamerlid. Dat laatste lijkt me trouwens nog steeds een heel vette baan: dat je iets kan betekenen voor anderen en mag nadenken over de richting van het land. Maar dat kan als cabaretier ook, en dan heb je het een stuk makkelijker: op het podium praten mensen niet terug en je hoeft niet consequent te zijn. En: ik kan er met een afstand naar kijken zonder mee te hoeven draaien in het hele circus.’
Op 24-jarige leeftijd trad hij voor het eerst op, in december 2017. ‘Toen ben ik gaan stand-uppen in de kleinste kroegen van Nederland op de meest obscure plekken. Bijvoorbeeld in café Brave Hendrik in het Gelderse Zetten. Dan mocht je acht minuten spelen, en als je opviel mocht je nog eens terugkomen.’ Twee jaar later won hij het Groninger cabaretfestival 2019.
Hoe kon dat zo snel gaan? ‘Ik zie dat niet als een verdienste. Ik heb er nooit op getraind om grappig te zijn en heb niets traumatisch meegemaakt waarbij je grappen als coping kan gebruiken. Het zit hem denk ik in hoe ik de dingen vertel, mijn timing. Een combinatie van toeval, aanleg en hoe mijn brein werkt.’
Zijn fascinatie voor politiek heeft hij verwerkt in Meer kan ik er niet over zeggen. ‘Het startpunt van de voorstelling is de vraag hoe Nederland eruit zou zien als de mensen in de zaal en ik het voor het zeggen hadden. Het publiek is dus een essentieel onderdeel van de show, maar ik vertel wel mijn eigen verhaal.’
In een snel veranderd politiek landschap is dat echter niet altijd even makkelijk, erkent hij. ‘Ik ben als maker nog niet zo ver dat ik elke actuele ontwikkeling kan verpakken in materiaal van een solide vier minuten voor de show van die avond. Dat doe ik dus hooguit met een oneliner. In mijn voorstelling ben ik op zoek gegaan naar de grote lijnen, anders blijf je maar herschrijven. Mijn columns gebruik ik voor de dagelijkse actualiteit.’
De onnavolgbare keuzes die in Den Haag en op lokaal niveau worden gemaakt vormen de rode draad van de show. ‘Daaruit blijkt dat de overheid niet meer in dienst staat van de burgers, maar dat de regels belangrijker zijn geworden dan de mensen die die regels moeten naleven. Neem de Belastingdienst. Een hoogopgeleide burger als ik snapt niet meer hoe de belastingaangifte werkt. Toen ik eens belde naar de Belastingtelefoon met een vraag, wisten ze zelf het antwoord niet. Dat is heel ernstig. De overheid staat niet meer in dienst van de mensen die haar het hardst nodig hebben.’
Om het publiek tussen alle politieke problemen door ‘adem te kunnen laten halen’, verweeft hij ook seks en seksualiteit in zijn voorstelling. ‘Het transgenderdebat gaat bijvoorbeeld zowel over seksualiteit als politiek. Ik vind het gevaarlijk dat er politici zijn die zelf nooit in die benarde positie zullen komen als waar transgenders zich in bevinden, maar er in hun beleid wel voor pleiten om het voor die groep moeilijker te maken. Als je bij een minderheid hoort, of arm bent, dan heb je heel snel in de gaten hoe politiek en machtsstructuren werken.’
Van den Elzen is zelf biseksueel. ‘Transgenders staan vol in de wind, daarna komen de homo’s, lesbiennes en biseksuelen en daarna de vrouwen. Als biseksueel heb ik een homeopathisch verdund gevoel van niet geaccepteerd worden. Ik wil graag voor die groepen in de bres springen.’
Teun van den Elzen, Meer kan ik er niet over zeggen. Theater PePijn, Den Haag. Donderdag 4 en vrijdag 5 april, 20.30 uur. Vanaf €16,50