‘Ik wil dat anderen ook kunnen lezen wat er achter “vijftig tinten zwart” schuilgaat’, zegt de Leidse anatoom George Maat, die onlangs na veel gedoe het ongecensureerde politieonderzoek naar zijn MH17-lezing mocht inzien.
‘Het wordt mij aangerekend dat ik nabestaanden pijn heb gedaan met de lezing en dat ik gevoelige informatie over MH17 naar buiten heb gebracht. Dat is gewoon niet waar en het feitenonderzoek van de politie pleit mij ook vrij. Het is duidelijk dat de documenten die volgen op het onderzoek steeds verder verwijderd raken van de feiten. De stukken worden steeds meer naar de uitspraken van de minister van Veiligheid en Justitie toegeschreven.’
‘Buitengewoon onsmakelijk en ongepast’, oordeelde minister Van der Steur in april nadat RTL Nieuws had bericht dat Maat aan de Universiteit van Maastricht foto’s had vertoond van slachtoffers van MH17. Twee RTL-journalisten hadden heimelijk opnamen gemaakt bij een lezing voor de studievereniging gezondheidswetenschappen. Daarnaast zou de emeritus hoogleraar fysische antropologie gevoelige informatie uit het strafrechtelijk onderzoek over de oorzaak van de ramp hebben onthuld. Hij ging onder andere in op specifieke schade die een raketexplosie veroorzaakt. In de Kamer kwalificeerde Van der Steur de uitspraken van Maat als ‘speculatief, onjuist en gedeeltelijk buiten zijn terrein van expertise’. Ook zou Maat uit het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) zijn gezet.
‘Ik ben echter helemaal niet ontslagen of op non-actief gesteld’, zegt Maat. ‘Ik heb daar ook nooit een bericht over ontvangen van het LTFO. Ik heb alleen niet meer meegewerkt aan het staartje van het MH17-onderzoek.’
Er volgde een politieonderzoek naar de lezing, maar dat bleef geheim. Pas na lang aandringen van de Tweede Kamer beloofde Van der Steur dit onderzoek en de onderliggende stukken openbaar te maken. Er viel echter nauwelijks iets te lezen: zo’n 85 procent van de inhoud was namelijk zwartgelakt. Vandaar de term: vijftig tinten zwart.
Na nieuwe politieke druk is het rapport twee weken vertrouwelijk ter inzage geweest in de Tweede Kamer. Ook Maat mocht het onderzoek lezen. ‘Ik ben op 17 december naar het hoofdkantoor van politie in Den Haag gegaan en heb daar inzage gekregen. Ik had een blocnote, potlood en een gum bij me en heb zes uur geschreven. Er zat een politieman tegenover me, die me een beetje in de gaten hield. Af en toe kwam er ook een andere medewerker polshoogte nemen.’ Lachend: 'Maar ja, een potlood kun je niet hacken.'
Waarom heeft hij ervoor gekozen het via Mare te delen? ‘Dan kan iedereen de stukken lezen en een oordeel vellen. En Tweede Kamerleden kunnen aan de hand van deze documenten opnieuw vragen stellen aan minister Van der Steur.'
Maar mag hij de inhoud zomaar openbaar maken? Maat: ‘Ik heb geen brief gekregen met daarin instructies met wat ik wel en niet mocht doen. Ik heb ook geen geheimhoudingsplicht, dat heeft de minister aan de Kamer geschreven. Ik hoefde geen papier te tekenen met betrekking tot vertrouwelijkheid. Dat zou ik uiteraard ook niet gedaan hebben. Er is mij alleen verteld dat ik geen kopieën mocht maken. Ik heb maar niet gevraagd waarom dat niet was toegestaan. Er wordt al zo belachelijk krampachtig gedaan over het inzien van het dossier, dat ik besloot daar maar geen punt van te maken.’
Zo zag het onderzoek eruit toen het half oktober werd vrijgegeven aan de Tweede Kamer. Foto Mare
Het rapport volgens George Maat
.
Het door George Maat overgeschreven rapport staat hier. Op zijn uitdrukkelijke verzoek zijn de namen van de andere getuigen en betrokkenen zwart gemaakt. Hieronder per onderdeel Maats commentaar. 'Dit is volledig uit de duim gezogen.'
.
Deel 1: Niets lelijks
Het eerste stuk dat de politie heeft opgesteld, het zogeheten rapport van relaas, is een neutrale opsomming van feiten. ‘Daar is geen lelijk woord over te zeggen’, aldus Maat. ‘Er staat ook niets lelijks in over mij. Uit het feitenonderzoek blijkt dat er niets aan de hand is. Er wordt nadrukkelijk niet op de man gespeeld.’
Deel 2: Nog steeds feiten
Daarop volgt het zogeheten relaas naar aanleiding van het feitenonderzoek. ‘In het eerste deel van dit stuk worden de feiten weer goed weergegeven.' Maat had niet expliciet toestemming gevraagd aan het hoofd van het LTFO om de presentatie te geven. ‘Maar dat was ook niet nodig. Ik heb al veel van dit soort lezingen gegeven. Ik weet dat het mag. Ook andere medewerkers van het team gaven deze lezing.’ Het is een gewoonterecht geworden, constateert de politie.
Daarnaast had een collega die vergelijkbare lezing gaf al wel om toestemming gevraagd en ook gekregen. ‘Er was eigenlijk sprake van dubbele toestemming. Ook de foto’s van slachtoffers mogen worden gebruikt. Uiteraard zijn die geanonimiseerd. Bij een van de foto’s was een nummer niet verwijderd. Het ging om een potje met resten, geen lichaamsdeel of een lichaam. Maar ook zo’n nummer is heel lastig te herleiden naar een slachtoffer.’
Maat wist ook niet beter dan dat het om een besloten lezing ging. De studievereniging nodigde haar eigen leden uit, maar zette later op Facebook de oproep ‘ook voor studenten van andere studies; aarzel niet om vrienden uit te nodigen die dit ook interessant vinden’. Maat: ‘Maar daar wist ik niets van. Ik verkeerde in de veronderstelling dat ik de presentatie gaf aan studenten gezondheidswetenschappen.’ In de rapportage wordt dit ook geconcludeerd.
Het onderzoek gaat ook in op de opmerkingen die Maat maakte over het neerhalen van MH17 met een raket. ‘Ik heb absoluut niet uit het strafrechtelijk onderzoek geput. Ik heb vragen van studenten beantwoord zoals dat gebruikelijk is bij een college. Ik ben helemaal niet bekend met het strafrechtelijk onderzoek. Ik heb zelfs helemaal geen contact met de mensen die dat onderzoek doen. Wat ik over een raket zei, kwam uit de media. Ik heb ook alleen in medische context over deze zaken gesproken. Bijvoorbeeld over de effecten van plotselinge decompressie op lichamen.’
En dan: opeens een oordeel
Maar in het tweede deel van het stuk verandert de toon. ‘Onder het kopje “oordeelsvorming” begint de politie met interpreteren. Er wordt gesteld dat de “gewraakte” presentatie achteraf gezien niet gehouden had moeten worden voor deze doelgroep. En dat dat mij ook is aan te rekenen. Dat is volledig uit de duim gezogen. De politie moet bovendien niet oordelen. Dat doet een rechter.
‘En vervolgens schrijven ze ook nog eens dat een deel van mijn uitspraken onjuist waren en dat ik daar mijn excuses voor heb aangeboden. Ik weet wel waar die excuses vandaan komen. Er was op de dag van de RTL-uitzending een telefonisch crisisoverleg met onder andere iemand van het ministerie van Justitie. Dat was een paniekerig en chaotisch conference. Een soort van overvalsituatie. Er werd mij gezegd dat ik onjuiste uitspraken had gedaan. Ik ging er van uit dat hun verhaal klopte, want ik ben dus helemaal niet bekend met het strafrechtelijk onderzoek. Uiteraard wilde ik daar wel mijn excuses voor aanbieden. Daar ben ik gewoon ingelopen. Ze hebben me een oor aangenaaid. Maar achteraf blijkt dat ik geen onjuiste dingen heb gezegd.
‘Er staat ook nog dat wat er die avond is gebeurd niet alleen aan mij te wijten is. Het is echter helemaal niet aan mij te wijten. Het is te wijten aan RTL.’
Brief 1: Nog verder van de waarheid
De brief van chef nationale politie Gerard Bouman die volgt op het relaas naar aanleiding van het feitenonderzoek drijft wéér verder af van de waarheid, vindt Maat. ‘Er staat gewoon in dat ik buiten mijn vakgebied ben getreden. En dat ik niet de “zorgvuldigheid en discretie” heb betracht die mag worden verwacht van een wetenschapper die politie en justitie over identificatie adviseert. Wat een onzin!’
Brief 2: Wat de minister wil
Patricia Zorko, de politiechef Landelijke Eenheid neemt dat oordeel over. ‘Ze schrijft dat “mijn handelen een grote impact heeft gehad op de nabestaanden”. Nota bene staat in dezelfde brief dat het een gewoonte is dat deze lezingen worden gegeven aan vakgenoten. Het ligt dán weer aan het systeem en vervolgens weer aan het individu. Ze spreken zichzelf in hun brieven tegen.
‘Maar goed: Zorko schrijft wat de minister wil en die kopieert haar tekst grotendeels in de brief aan de Kamer, van 15 juni. Uiteindelijk is de politie dus steeds dichter naar Van der Steur gekropen. Hij schrijft dat bijvoorbeeld dat ik geen toestemming had voor de lezing, zonder daar enige uitleg bij te geven. En hij herhaalt dat ik niet heb gehandeld als een wetenschapper. Dat is heel kwalijk.
'De minister heeft inmiddels gezegd dat er weer een beroep op mij kan worden gedaan: ik heb dus wel een soort eerherstel gekregen. Maar dat is niet voldoende. Ik wil nog steeds excuses van de man.’
.
Dossier George Maat
- Het rapport
- Nieuws:
- Interview: Eén zin en het is voorbij
- Commentaar: Het S-woord
