‘Ik bladerde erdoorheen en zag vervolgens dat niet-bestaande arrest netjes opgetekend, gepresenteerd als een echte zaak.’ Hij schudt zijn hoofd. ‘Ik was stomverbaasd. Hoe ver moet ik gaan om duidelijk te maken dat iets een 1-aprilgrap is?’
Het verslag was afkomstig van het bedrijfje SIL, dat net als JoHo en Stuvia samenvattingen en collegeverslagen maakt van de belangrijkste vakken aan de universiteit. Hun uittreksels gaan als zoete broodjes over de toonbank.
‘We hebben het hartstikke druk’, zegt SIL-bestuurslid Rick Keereweer, zelf student bestuurskunde. ‘Volgende week komen de eerstejaarsvakken van rechten, dan staan ze soms met vijftig man in de rij, tot buiten de voordeur.’
Het schrijven van samenvattingen is een lucratief baantje. Bij SIL krijgen de schrijvers 2,50 euro per pagina, bij studievereniging Labyrint zelfs 3,50. Hoogleraar burgerlijk recht Willem van Boom moet lachen als hij de bedragen hoort. ‘Dat is meer dan wat ik krijg voor een stukje. Ongelooflijk.’
Bij Stuvia worden de studenten per verkocht artikel betaald.
‘In drie jaar tijd heb ik er ongeveer 1700 euro mee verdiend’, zegt rechtenstudent Felicia Malliarakis (22). ‘Ik betaal mijn studie helemaal zelf, dus het is te onzeker en te weinig om erop te rekenen. Maar veel vakken hebben tentamens in oktober of januari, dus dan is het een lekker extraatje.’
Keereweer benadrukt dat de materialen studieondersteunend, en niet studievervangend zijn. ‘Het merendeel gebruikt de samenvattingen als houvast. Helaas zijn er ook studenten die enkel de samenvattingen gebruiken en daarmee bij sommige vakken een voldoende kunnen halen.’
Studenten psychologie bevestigen dat. ‘Je hoeft het boek niet te lezen, maar kunt toch een acht halen’, klinkt het in het hok van Labyrint. ‘Ooit haalde ik een 9,5 met alleen de samenvatting’, zegt een van hen schuldbewust. ‘Ik schaam me er eigenlijk wel voor, maar ik heb nog meer te doen.’ Ook volgens sommige rechtenstudenten is het niet meer nodig om de boeken te lezen. ‘Als je naar alle colleges gaat en de samenvatting leert dan haal je een voldoende.’
Van Boom vindt dat een ernstige zaak. ‘Dan is ons onderwijs onvoldoende.’
Maar hoogleraar klinische psychologie Willem van der Does vindt de samenvattingen in principe geen probleem. ‘Het gaat om het eindresultaat, niet om de methode. Natuurlijk heb ik liever gemotiveerde studenten in mijn collegezaal, maar ik begrijp ook dat studenten aan meer verleidingen worden blootgesteld dan aan het lezen van een boek. Met het boek en de colleges wil je studenten meekrijgen in wat het vak zo leuk en interessant maakt. Een samenvatting voorziet ze van kennis, maar zal ze niet snel enthousiast maken.’
Volgens René Orij, die bedrijfswetenschappelijke vakken doceert, zijn sommige verslagen van bedenkelijke kwaliteit. ‘Ik ben niet blij met dit soort geklooi met mijn colleges. Ik heb zeer matig werkjes voor me gehad vol verkeerde redeneringen en foute conclusies. Er zwerft van alles op internet rond waar jouw naam onder staat. Ik wil niet geassocieerd worden met rotzooi en dat risico is nu heel reëel.’
‘Ik vind het vooral belangrijk dat er geen slechte samenvattingen van mijn colleges in omloop zijn’, zegt ook hoogleraar intellectueel eigendomsrecht Dirk Visser. Hij bedacht een oplossing. ‘Voor mijn propedeusevak heb ik zelf een betaalbaar boekje gemaakt. Dat is iets van zestig pagina’s dik en kost 4,95 euro. Dan hoeft een student geen samenvatting te kopen van mogelijk matige kwaliteit.’
Keereweer geeft toe dat de kans op fouten een risico blijft. ‘We hameren wel echt op kwaliteit. We huren voor elke samenvatting een schaduwlezer in die er kritisch naar kijkt.’
Als het om kwaliteit gaat wijzen de aanbieders van samenvattingen vooral beschuldigend naar elkaar. SIL hoort slechte verhalen over JoHo, JoHo hoort op zijn beurt weer slechte verhalen over studievereniging Labyrint, waar de studenten psychologie juist weer erg enthousiast over zijn.
Niet alleen over de kwaliteit van de samenvattingen maken sommige docenten zich druk, mogelijk wordt het auteursrecht geschonden.
René Orij: ‘In mijn colleges gebruik ik sheets met informatie uit boeken. Daarvoor heb ik toestemming van de uitgever, maar die teksten verzeilen nu ook in samenvattingen. Bovendien voeg ik zelf ook informatie toe aan die fragmenten, dus eigenlijk schendt de verkoper van zo’n samenvatting twee keer het auteursrecht: dat van mij en dat van de schrijver van het boek.’
‘Docenten steken veel werk in de voorbereiding van hun onderwijsmateriaal. Zij zijn de eigenaar van het materiaal en mogen zelf bepalen of dat beschikbaar wordt gesteld’, zegt Jelmer Schalk, interim onderwijsdirecteur van het instituut bestuurskunde. ‘We zijn niet tegen het verspreiden van kennis. Als een docent zijn collegeslides de wereld in wil sturen is dat prima. Maar we vinden het wel kwalijk als er onderwijsmateriaal zonder toestemming van de docent letterlijk wordt gekopieerd en doorverkocht.’
Visser: ‘Als je het vergelijkt met de piraterij van Hollywoodfilms kan ik hier niet erg opgewonden van raken. Maar het is zeker mogelijk dat er samenvattingen in omloop zijn die het auteursrecht schenden.’
SIL-bestuurslid Keereweer geeft toe dat copyright een zorg is. ‘Bij de overdracht van verbale kennis tijdens een college is het geen probleem, maar als er sheets worden overgenomen dan moet er natuurlijk wel een bronvermelding bij. Dat staat ook duidelijk in het contract dat we de schrijvers van samenvattingen laten tekenen.’
Maar zo eenvoudig is het niet, weet Visser. ‘Als je een samenvatting maakt van een college of een boek door een aantal punten in telegramstijl op een rij te zetten, dan schend je het auteursrecht niet. Maar als je hele stukken tekst, de vorm dus, letterlijk overneemt, dan wel.’
Met het knip-en-plakwerk heeft Koen Caminada, hoogleraar bij bestuurskunde, geen probleem. ‘Ik til daar niet zo zwaar aan, en als de uitgever er een probleem mee heeft gaat hij er maar achter aan. Wij zijn al betaald en stellen onze kennis ter beschikking aan de maatschappij. Anderen gaan daar per definitie geld mee verdienen.’ Ook Van der Does vindt dat de uitgever daar maar wat over moet zeggen. ‘Maar als het mijn boek was geweest, dan lag dat misschien anders.’
‘Colleges zijn aaneengeregen anekdotes en verhalen die de achtergrond van het rechtssysteem illustreren. Ik vind het ongemakkelijk dat wat ik zeg commercieel wordt verhandeld’, zegt Castermans. ‘Maar mijn grootste bezwaar is van andere aard. Het is buitengewoon jammer dat studenten hun studententijd niet gebruiken om zich vol te zuigen met kennis. Dat je een SIL-verslag als hulpmiddel gebruikt is nog tot daar aan toe, maar ik weet dat er ook studenten zijn die alleen de verslagen leren. In de master – als er ineens geen SIL-verslagen meer beschikbaar zijn – zie je dat terug. Daar vallen ze genadeloos door de mand. Ze weten juridische stukken niet te doorgronden, en vervolgens zeggen ze: “Dat hebben we tijdens de bachelor nooit geleerd”. Zo ontzeggen ze zichzelf het juiste afstudeerniveau. Het gebruiken van verslagen is geen diepte-investering.’
Van Boom is het met hem eens: ‘Ze hebben zich niet verdiept in de stof, niet zelf de samenvatting gemaakt. Dat is een slechte start.’ Schalk: ‘Je wilt dat ze aan het eind van het programma over bepaalde kennis en vaardigheden beschikken: eigen inzet, kritische reflectie en het volgen van colleges horen daarbij.’
Castermans: ‘Waarom ben je hier aan de academie? Als je panklare informatie wilt, ga dan naar het hbo. Studenten kunnen veel meer dan ze zelf denken. Het is heel jammer dat sommigen zichzelf tekortdoen, en zich niet geroepen voelen om op eigen kracht juridische teksten te verschalken. Deze mensen zijn over twee tot drie jaar zelfstandig jurist; dat brengt grote verantwoordelijkheid met zich mee.’
Sommige tentamens past hij daarom op de verkochte verslagen aan. ‘We zorgen dat het tentamen dieper gaat dan wat uit zo’n samenvatting te halen valt.’ Caminada gaat daar niet aan beginnen. ‘Ik kan best een tentamen maken dat niemand haalt, maar wat heb ik daaraan? Ik wil gewoon de basiskennis toetsen.’
Wat vinden docenten van de samenvattingen van hun vak? 'Niet fout, maar ook niet goed.'