‘Stop met studeren’, luidde het bericht in een WhatsApp-groep van de eerstejaars International Bachelor Psychology (IBP). ‘Kijk gewoon naar deze vragen.’ Het gaat om een tentamen van vorig jaar, van het vak Cognitive Psychology.
De afzender van het WhatsApp-bericht had gelijk, blijkt uit een rondgang onder eerstejaars psychologiestudenten die het tentamen van dit jaar vorige week woensdag maakten. ‘Het was exact hetzelfde als dat van vorig jaar’, zegt een van hen, die de vragen en antwoorden van het tentamen van vorig jaar door een studiegenoot kreeg toegestuurd via WhatsApp en e-mail. ‘Veel studenten waren al binnen een half uur klaar, terwijl het tentamen twee uur duurde. Achteraf zeiden ze expliciet dat ze de doorgestuurde antwoorden hadden gebruikt’, aldus de eerstejaars.
Onverschillig
Toen hij dit zijn docenten liet weten, reageerden ze in zijn ogen ‘onverschillig’. ‘Ze zeiden dat het bijna onmogelijk is om elk jaar nieuwe vragen te maken. Dat zou alleen kunnen als er van studieboeken werd gewisseld. Volgens hen kon het tentamen ook niet ongeldig worden verklaard, omdat veel internationals inmiddels alweer in het buitenland zijn. Bovendien wilden de docenten eerst kijken of het cijfergemiddelde bovengemiddeld hoog uitpakt.’ De cijfers zijn nog niet bekend.
Ook twee andere eerstejaars beamen: ‘De vragen en antwoorden zijn precies hetzelfde als op mijn tentamen.’
Opleidingsdirecteur Arjaan Wit bestrijdt dat het gehele tentamen is gerecycled. ‘Voor zover ik van de docenten heb begrepen zijn er twintig nieuwe vragen gesteld en zijn er twintig van vorig jaar gebruikt. Bij die laatste zijn de antwoorden door elkaar gehusseld.’
Erg geschrokken
Volgens docent en een van de tentamenmakers Fenna Poletiek zijn er inderdaad vragen van vorig jaar gebruikt, maar is de volgorde van de antwoorden veranderd en zijn er in de vraagstelling kleine aanpassingen gedaan. ‘Wij maken nooit een kopie. Dit tentamen kon je niet maken als je de stof niet kende.’ Over de verhouding nieuwe en oude vragen wil ze niets zeggen. Ook weigert ze – evenals Wit – het verzoek van Mare om het nieuwe tentamen te mogen inzien om het te vergelijken met de door de studenten gedeelde opgaven.
‘We zijn hier erg van geschrokken en hebben meteen de examencommissie ingelicht’, zegt Wit. Of het tentamen ongeldig wordt verklaard en door alle eerstejaars moet worden overgedaan, is nog niet duidelijk. ‘Daar doe ik geen uitspraken over. Volgende week ga ik erover in gesprek met de examencommissie. Die beslist uiteindelijk.’ (zie kader onderaan)
Wit laat de commissie ook uitzoeken of het geoorloofd is dat de helft van het tentamen hergebruikte vragen bevat. ‘Misschien is dat wel heel erg veel en zouden het er bijvoorbeeld maximaal tien moeten zijn.’
Dat roept de vraag op waarom docenten überhaupt vragen recyclen. ‘Goede vragen hergebruiken we’, zegt Poletiek. ‘Het is heel moeilijk om goede meerkeuzevragen te maken. Je moet heel precies zijn in de formulering van de antwoordopties: het mag niet te makkelijk worden, maar er moet er ook maar één antwoord echt goed zijn.’
Telkens nieuwe vragen bedenken veroorzaakt ‘heel veel extra werkdruk voor docenten’, vult Wit aan. ‘Dat gaat ten koste van andere onderwijstijd.’ Voor een meerkeuzetentamen gebruiken docenten daarom een database die alleen voor docenten beschikbaar is. Die bevat honderden vragen die door de jaren heen zijn gemaakt door de docenten zelf of zijn aangeleverd door de uitgeverijen van de studieboeken (waarover eerder deze week al ophef ontstond, toen bleek dat ook studenten die vragen konden kopen). Wit: ‘De examencommissie ziet erop toe dat de vragen vaak genoeg worden ververst.’
Sneaky foto's
En dan rest nog de vraag waarom de vragen zo makkelijk konden uitlekken. De eerstejaars vermoeden dat de foto’s zijn gemaakt tijdens het inzagemoment van vorig jaar. ‘Soms zitten we met veertig man tegelijk bij een inzage’, vertelt een van hen. ‘Dan zegt de docent wel dat je je telefoon in de tas moet doen en geen foto’s mag maken, maar er hoeft maar één iemand sneaky genoeg te zijn.’
Volgens Wit zitten er soms zelfs honderd studenten tegelijk in de zaal. ‘We zeggen dat fotograferen verboden is, maar toch gebeurt het. Sterker nog, dit gebeurt al jaren en we maken er ons veel zorgen over. We zouden al die studenten moeten fouilleren om het te voorkomen, maar dan nog ben je er niet zeker van dat het niet meer gebeurt.’ De enige oplossing, denkt hij, is het inzagemoment net zo strak reguleren als het tentamen zelf. ‘Dan moeten alle studenten stil zijn, telefoons thuis laten en tekenen voor het exemplaar dat ze ontvangen en teruggeven. De opleiding is hier druk mee bezig. Een probleem is alleen dat de docenten hier geen extra uren voor krijgen. En dus zal ook hierdoor de werkdruk toenemen, ten koste van ander onderwijs.’
Naast de foto’s circuleerde er ook een Word-document met twintig vragen en antwoorden. Dat document is niet afkomstig van de universiteit, verzekert Poletiek. ‘Dit moet zijn samengesteld door studenten die de vragen na het tentamen van vorig jaar hebben onthouden. Daar is namelijk een hele handel in.’ Wit: ‘Op studeersnel.nl zijn bijvoorbeeld gejatte tentamens te vinden vanuit heel Nederland. Dit probleem speelt landelijk, niet alleen in Leiden.’
Niet illegaal
Maar veel valt er niet tegen te beginnen, weet Poletiek, want helemaal illegaal is het niet. ‘Universiteiten hebben vaker pogingen gedaan om dit soort bedrijfjes aan te pakken, maar tevergeefs. De rechter ziet het niet als diefstal als een student een tentamenvraag onthoudt en deelt met een ander. We moeten er dus mee leven dat alles op straat ligt.’
Poletiek vindt dat vooral zorgelijk voor de studenten die op een eerlijke manier het tentamen willen halen. ‘Sommige studenten die deze fraude melden, geven aan dat er een klimaat van vijandigheid is ontstaan tussen de studenten die deze praktijken willen, en studenten die het niet willen.’
Een van de eerstejaars zegt te hopen dat het tentamen ongeldig wordt verklaard. ‘Ik heb veel moeite moeten doen om te worden toegelaten. Ik ben eerder afgewezen, waarna ik een schakeljaar aan de VU heb gedaan. Na nog wat testen ben ik uiteindelijk toegelaten, terwijl de opleiding nu zelf slordig is. Eigenlijk zouden alle studenten het tentamen opnieuw moeten doen.’
De examencommissie van psychologie buigt zich volgende week over de zaak en wil niet reageren. Dat het tentamen ongeldig wordt verklaard is niet erg waarschijnlijk, zo blijkt uit een rondgang langs andere universiteiten.
‘Wij zouden daar heel voorzichtig mee zijn, want daarmee benadeel je heel veel studenten die het wel eerlijk hebben gedaan’, zegt Maarten Derksen, voorzitter van de examencommissie psychologie van de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Het is lastig om honderden studenten een tentamen te laten overdoen. Als dit bij ons zou gebeuren, zouden we het denk ik voor nu accepteren, maar er wel voor zorgen dat dit nooit meer gebeurt.’
Mark Spiering, lid van de examencommissie psychologie van de Universiteit van Amsterdam: ‘Ongeldig verklaren is disproportioneel, zeker voor de studenten die het wel eerlijk hebben gespeeld. Als zij protest aantekenen, staan ze vrij sterk.’
Derksen: ‘Als docent moet je er tegenwoordig van uitgaan dat tentamens die je eerder hebt afgenomen, circuleren onder studenten. Ze onthouden de vragen en schrijven die op, of maken foto’s bij inzagemomenten. Dat is een landelijk probleem. De docenten zitten hierdoor klem, want voor hen is het heel moeilijk om uit bepaalde stof continu nieuwe vragen te blijven persen. Maar een tentamen van vorig jaar een jaar later grotendeels hergebruiken, moet je niet doen.’
Spiering: ‘Dat is natuurlijk geen goed scenario. De leerdoelen worden dan niet goed getoetst voor zowel de studenten die het vorig jaar niet hebben gehaald, als voor de studenten die de tentamenvragen en antwoorden toegestuurd hebben gekregen.’
Lees ook: Gerecycled tentamen psychologie geldig verklaard
En lees ons tweeluik over hoe moeilijk het is om tentamenvragen te bedenken, én na te kijken.
Deel één: Motiveer je antwoord, tentamenmakers over het geheim van goede vragen verzinnen
Deel twee: Stippelaars en dadaïsten, Tentamennakijkers over lange lulverhalen en onleesbare handschriften