Toen een 24-jarige geneeskundestudent van kleur in een lokaal van het Leids Universitair Medisch Centrum alvast wat dingen klaarzette voor haar presentatie vroeg iemand of ‘ze het wel kon vinden’. ‘Totaal er vanuit gaande dat ik daar niet hoor. Dat ik gewoon geneeskunde studeer, was blijkbaar geen mogelijkheid’, zegt de student die vanwege de gevoeligheid van het onderwerp liever anoniem wil blijven.

Toen ze een bijbaan in de thuiszorg had was het altijd afwachten hoe mensen gingen reageren. ‘Sommige mensen zeggen gewoon echt: “Dit wil ik niet in mijn huis”. Nu ik coschappen loop in het ziekenhuis gebeurt het soms ook met patiënten. Daar moet je je altijd weer tot verhouden.’

Vorig jaar is er bij het LUMC een nieuw ‘raamplan artsenopleiding’ uitgekomen, een document waarin staat vastgelegd wat geneeskundestudenten moeten hebben geleerd na afloop van hun studie. Het vorige exemplaar stamt uit 2009, en daarin wordt amper gerept over diversiteit of inclusie.

Witte huid

In het nieuwe plan is daar wel meer aandacht voor. En dat is maar goed ook, vinden geneeskundestudenten. Doordat het onderwijs op die gebieden achterloopt, krijgen patiënten nu niet de beste zorg, en door gebrek aan diversiteit krijgen niet-witte, niet-mannelijke studenten daarnaast regelmatig te maken met racisme, seksisme en uitsluiting.

De 24-jarige masterstudent zit in het bestuur van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs, waar ze ook meepraat over racial bias in het onderwijs. En daar is nog een hoop te winnen, vindt ze. Bij het onderwijs over dermatologie, bijvoorbeeld. ‘Je krijgt alleen maar voorbeelden van hoe huidziekten zich manifesteren op een witte huid, behalve als het ziektebeeld vooral voorkomt bij mensen van kleur.’

In veel casussen en medische kennis is de witte man nog altijd de standaard. ‘Er wordt dan gezegd: “Bij een vrouw zie je atypische symptomen.” Maar dat zijn eigenlijk typische symptomen voor vrouwen. Die zijn dus alleen atypisch als je de man als uitgangspunt neemt.

‘Dat klinkt onschuldig, maar sekse- en racial bias heeft echt zoveel impact op de behandeling die patiënten krijgen. Er zijn bijvoorbeeld ook nog schrikbarend veel mensen die denken dat zwarte mensen minder pijn voelen en dat ze zelfs letterlijk een dikkere huid hebben.

‘En ook de manier van pijn communiceren verschilt per cultuur. Het is belangrijk dat artsen zich daar bewust van zijn. Vrouwen met een migratie-achtergrond krijgen bijvoorbeeld minder snel adequate pijnstilling bij de bevalling. Zij worden eerder gezien als theatraal.’

‘Negroïde afkomst’

Ook buiten de praktijkruimte worden soms ouderwetse patronen gehanteerd. Geneeskundestudent Eva Verloop (25) was heel verbaasd toen ze tijdens haar coschappen opeens een bepaalde waarde van de nierfunctie van ‘mensen van negroïde afkomst’ op een andere manier moest berekenen in labuitslagen.

‘Biologisch gezien bestaat “ras” helemaal niet’, zegt Verloop. ‘Er zijn grotere verschillen tussen mensen binnen dezelfde groep, dan buiten die groep. Het is dus een sociaal construct, maar opeens moest ik het wel als vermenigvuldigingsfactor gebruiken.’

Het riep ook allerlei praktische vragen bij haar op, vertelt ze. ‘Moet ik kijken naar iemands huidskleur? Moet ik vragen waar iemand vandaan komt, en hoeveel generaties geleden moet dat dan zijn? Hoe moet je dat interpreteren? Frappant dat dat in 2021 nog gebruikt wordt, vind ik.’

Uit onderzoek blijkt dat ‘ras’ of afkomst vaak helemaal niet de oorzaak is van de verschillen, maar dat het eerder te wijten is aan een verschil in leefstijl of sociaaleconomische status. Er zijn meer mensen nodig die je met de neus op dat soort feiten drukken, denkt Verloop. En daarvoor is weer een meer diverse studentenpopulatie nodig.

Definitie van seks

‘Bij veel dingen sta je niet stil als je er zelf niet mee te maken hebt. Het is geen kwade wil, maar je hebt nou eenmaal biases. Ik ben zelf niet hetero en daarin vallen mij dus dingen op, bijvoorbeeld in de seksuele anamnese. Als een arts vraagt of je seksueel actief bent, wat is dan de échte vraag?

‘Seks wordt nog heel erg gezien als penetratie, terwijl dat niet de enige manier is. Een lesbische vriendin van mij liet een spiraal zetten. Er werd gevraagd of ze seksueel actief is, dan zou het makkelijker gaan, en zij zei ja. Tijdens het plaatsen kwamen ze er pas achter dat hun definitie van seks verschilde. Dat kan dus vervelende situaties opleveren, en daarbij is het nogal gedateerd.’

Bij het LUMC is er inmiddels een projectgroep druk bezig om het onderwijs aan te passen aan het nieuwe raamplan. Sofie van Goor (23) is als student specifiek betrokken bij het onderwerp diversiteit en inclusie.

Het is inderdaad een tweeledig probleem, legt ze uit: het medische onderwijs zelf, en de studentenpopulatie. ‘En dat heeft weer heel veel met elkaar te maken. De Leidse universiteit is heel wit en dat zie je ook terug bij geneeskunde’, zegt Van Goor. ‘Aan het VUmc is bijvoorbeeld veel meer diversiteit. Als jij als student met een niet-Nederlandse achtergrond geneeskunde wil gaan studeren, zul je niet zo snel naar Leiden gaan, want je ziet weinig variatie in studenten. Daardoor krijg je uiteindelijk minder variatie in artsen en docenten, en missen we die blik op het onderwijs ook weer.’

Uitgesloten

De vraag is dus: hoe verander je dat? ‘Deels zit dat in de selectie. Bij ons zijn gesprekken onderdeel van het selectieproces, dan worden dus ook je communicatieve vaardigheden getoetst. Je ziet mensen persoonlijk, daarin zit een bias. Bij de VU zijn er geen gesprekken, dat zou verschil kunnen maken.’

Daarnaast willen ze zorgen dat studenten niet uitgesloten worden door het onderwijs zelf. Een klein begin zou kunnen zijn om de casuïstiek te veranderen, volgens Van Goor. ‘Als er een patiënt met hoofdpijn wordt uitgenodigd, is dat vaak een witte Nederlandse man. Zet daar eens iemand anders neer.’

‘Als we een casus over hiv of een soa krijgen, gaat het altijd over een sekswerker of een homoseksuele man, terwijl iedereen hiv of een soa kan oplopen. Andersom zie je nooit een sekswerker die pijn aan de knie heeft.’

Er is een cultuurverandering voor nodig, denkt Van Goor, maar ze is ervan overtuigd dat dat gaat lukken. ‘Mensen zijn geïnteresseerd, er is aandacht voor. Het had alleen wel wat eerder gekund. Er zijn veel studenten die zich niet prettig hebben gevoeld bij onze opleiding.’