In Shanghai staat een museum ter ere van de oprichting van de Communistische Partij, inclusief wassenbeeldententoonstelling. ‘Het is een soort Madame Tussauds maar dan met Chinese revolutionairen’, vertelt Bart van der Steen, historicus en hoofd Faculty Liaison en Diensten bij de UB. ‘In de beeldengroep zie je Mao die een toespraak houdt. Iedereen luistert natuurlijk zeer aandachtig naar hem. Naast de leider zit een opvallend figuur uit Nederland: Henk Sneevliet.’

Sneevliet (1883-1942) was de enige Nederlandse revolutionair van internationale allure, zegt Van der Steen, voormalig universitair docent geschiedenis die meerdere artikelen over hem schreef. ‘In Indonesië, toen nog een Nederlandse kolonie, wist hij eigenlijk bijna uit het niets een massale antikoloniale en socialistische beweging op te bouwen. Hij speelde in China een centrale rol in de eerste jaren van de Communistische Partij. Sneevliet is daar bekender dan Cruijff.’

Overigens was Sneevliet wel anti-Stalinist. ‘Hij zou ook gegruwd hebben van het China onder Mao van na de Tweede Wereldoorlog. Want hij was een communist van de goede kant. Het was hem echt te doen om socialisme, vrijheid en solidariteit.’

In Nederland richtte Sneevliet in 1929 de Revolutionair-Socialistische Partij (RSP) op, die in 1935 werd omgedoopt tot de Revolutionair-Socialistische Arbeiderspartij (RSAP). ‘Het is een partij die wel communistisch was, maar zich keerde tegen het gewelddadige bewind van Stalin.’

Afgehakt

De universiteitsbibliotheek ontving een archief vol materiaal over de linkse beweging in Nederland en viert dat donderdag met een Sneevliet-symposium. ‘Het gaat niet om het archief van Sneevliet, maar het archief en de bibliotheek van de familie De Winter dat aan ons is geschonken.’

Tinus de Winter was actief in de revolutionaire socialistische jongerenbeweging en zat in het verzet. ‘Na de oorlog verzamelde hij zeldzame kranten en boeken over de “Sneevlietbeweging”. Ook zijn er cassettebandjes met daarop interviews met personen uit de beweging. Het symposium heeft als doel om de hele wereld te laten weten dat wij het materiaal hebben, zodat mensen het kunnen gebruiken.’

Een ‘pareltje in het archief’ is een tape waarop een lid van de RSAP het partijlied zingt, met strofen als:

‘Wij scheiden het koren van het kaf
Het kapitalisme, dat machtig was
Verzinkt alree in het vuil moeras’

‘De tekst kenden we al, maar de melodie was verloren gegaan. Door het cassettebandje weten we nu dat het de melodie is van “Roter Wedding”, een communistisch lied uit de jaren dertig. Morgen zingt Sempre Crescendo het op het symposium. Leuk dat een studentenkoor in een statig instituut als de UB een lied zingt over kapitalisten die de kop wordt afgehakt.’

Sneevliet maakte grote indruk op andere revolutionairen. De dichter en schrijver Jef Last zei ooit over hem: ‘Met hem kwamen de taifoens van de Pacific binnen en de uitbarstingen der Indonesische vulkanen. Hij had Trotski gekend, Lenin, en Stalin. Het “arbeiders aller landen verenigt u!” was bij hem vlees en bloed geworden.’

Sneevliet behaalde op een bijzondere manier electoraal succes in Nederland. ‘De Zeven Provinciën was een oorlogsschip dat op Nederlands-Indië voer’, legt Van der Steen uit. ‘In 1933 was de harde bezuiniger Hendrik Colijn premier. Hij wilde de lonen van het marinepersoneel verlagen. Een deel van de bemanning van het pantserschip kwam daartegen in opstand. Ze namen het schip over: de kapitein en de stuurman werden opzijgeschoven. De muiters telegrafeerden: dit is een geweldloze protestactie en we varen terug naar de haven. Colijn accepteerde dat niet en liet het schip bombarderen en daarbij kwam een groot deel van die bemanning om.’

Muiters

Colijn heeft zelf altijd volgehouden dat hij alleen maar opdracht had gegeven om over het schip heen te vliegen, als een soort dreigement. ‘De piloot van bommenwerper vertelde een ander verhaal: Hij had wel degelijk de opdracht gekregen om De Zeven Provinciën te raken. Ik heb toch de neiging om de piloot te geloven.’

Toen Sneevliet in een pamflet zijn steun voor de muiters betuigde, werd hij opgepakt vanwege opruiing. ‘Het was verkiezingstijd en de RSP begon een campagne met leuzen als “Stem Sneevliet uit de cel” en “De reactie naar de hel, Sneevliet uit de cel”. Die actie was zo succesvol dat het lukte om een Kamerzetel te veroveren. Toen hij de bak verliet, gaf hij een toespraak aan de menigte die zich bij de gevangenis had verzameld en ging vervolgens de Kamer in.’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging Sneevliet in het verzet en dat kostte hem zijn leven. ‘De RSAP bracht de illegale krant Spartacus uit. Bij toeval werd een van de koeriers van de partij gearresteerd. Na hevig toegetakeld te zijn in de cel, sloeg hij door en grepen de Duitsers de leiders van de RSAP.’

Op 13 april 1942 werden Sneevliet en zes andere leden van het verzet gefusilleerd. Een uur voor hun dood hadden ze nog hand in hand uit volle borst ‘De Internationale’ gezongen.

Symposium collectie Henk Sneevliet
Donderdag 13 maart 2025
Universiteitsbibliotheek, Vossiuszaal,14:00 - 17:00 uur

Lees hier het stuk over de vele levens van de linkse rebel Jef last